Digitalisering is een enorme opgave voor de zorg, maar ook een opgave die zich in een stroomversnelling bevindt. Als docent in een deeltijdopleiding tot hbo-verpleegkundige zie ik dat verpleegkundigen worstelen met hun rol binnen deze zorgtransformatie. Terwijl digitale innovaties vaak juist ontworpen zijn om impact te hebben op het werk van diezelfde verpleegkundigen. Verpleegkundigen missen grip op en zeggenschap over ontwikkelingen die zich op digitaal vlak afspelen binnen de zorg.
AI en digitalisering lijken soms de toverwoorden van de huidige tijd. Maar in de zorg worden ze vaak opgevoerd zonder verpleegkundigen daarbij te betrekken. Verpleegkundigen krijgen pas achteraf te horen dat er iets nieuws is bedacht of een proces aangepast zal worden. En dat moeten ze dan zonder enige inspraak doorvoeren in hun werkproces. Het lijkt mij niet meer dan terecht dat verpleegkundigen, die in de praktijk een groot deel van het werk verrichten, meer zeggenschap krijgen over hoe we de digitalisering van de zorg aanpakken.
ICT-taal leren
Door verpleegkundigen vanaf het begin bij digitalisering te betrekken, wordt de uiteindelijke implementatie ervan eenvoudiger. En dat komt uiteindelijk de kwaliteit van de zorg ten goede. Er blijven op dit moment veel digitale oplossingen op de plank liggen omdat verpleegkundigen er niks of te weinig mee kunnen. Belangrijk om daarbij op te merken is dat dit niet komt door missende digitale vaardigheden van verpleegkundigen. De huidige generaties verpleegkundigen kunnen over het algemeen namelijk prima met technologie omgaan. Waar het wel aan schort is in het kunnen meepraten over digitale innovaties.
Om meer zeggenschap te verkrijgen moeten verpleegkundigen een goed begrip ontwikkelen van de taal van de ICT-sector. Anders is het lastig om onderling het gesprek aan te gaan over digitale oplossingen. Verpleegkundigen en andere zorgprofessionals moeten zich meer gaan verdiepen in hoe het werkt in de ICT-sector. Daarvoor hoeven verpleegkundigen geen ICT’ers te worden, maar ze moeten expertise ontwikkelen over alle aspecten van het zorgdomein. En daar hoort tegenwoordig ook ICT bij. Ze zullen moeten leren om de ‘taal van ICT’ te spreken om mee te kunnen denken én om te zorgen dat de impact van digitalisering op hun werkproces op zijn minst niet negatief uitpakt.
Betrokkenheid
Waarom is dit nodig? Je zou toch mogen verwachten dat de oplossingen die de ICT faciliteert, juist de zorg zouden moeten ontlasten. Dat is hun verantwoordelijkheid, toch? Daarom lijkt het onnodig een verpleegkundige te belasten met begrip en kennis over data, informatie en systemen, kortom ICT. Is het in tijden van schaarste en hoge werkdruk in de zorg wel oké om nog meer belasting leggen op de schouders van hen die al (dreigend) overvraagd worden? Feit is helaas dat er op dit moment niet passende en zelfs ondeugdelijke applicaties worden opgeleverd. Feit is dat op dit moment de ICT zich onvoldoende afstemt op wat nodig is in de zorg. Feit is dat applicaties niet afdoende aansluiten op de behoeften van de gebruikers. Dat implementaties van ICT onvoldoende het beoogde effect hebben. Hierdoor pakken ze soms zelfs negatief uit en vinden fouten (nog steeds) plaats.
ICT-bedrijven met veel macht voelen zich minder geneigd om zich aan te passen aan de zorg, en vragen juist dat zorgverleners zich aan hun systemen aanpassen. Door de taal van de ICT’er te leren spreken, kunnen verpleegkundigen zelf betere voorstellen doen voor impactvolle innovaties. Daardoor kunnen ze aan tafel komen te zitten daar waar gesproken wordt over diezelfde innovatie of implementatie. Ze krijgen een stem, zeggenschap en grip op wat er op hen afkomt op het gebied van digitalisering. Daar is behoefte aan vanuit het werkveld, want verpleegkundigen kunnen in het gat springen dat nu ontstaat doordat niet de juiste mensen meepraten en meebeslissen.
Keuzemodule en handboek
Om dit gat te dichten heb ik samen met een expert in de informatiekunde een keuzemodule en handboek ontwikkeld voor de verpleegkundestudenten. Hierin worden studenten stap voor stap meegenomen in het proces van ICT’ers, deels met behulp van experts uit de praktijk. Studenten leren bijvoorbeeld om kritisch na te denken over waar digitale innovaties vandaan komen. Wie is de eigenaar en wat zegt dat over het product? Maar ook, wat is er nodig om aan de ICT’er duidelijk te maken hoe ik een systeem aangepast zou willen zien? Hoe ziet dat er dan ook daadwerkelijk uit in mijn ogen en wat moet het systeem wanneer en hoe doen? We doorlopen zo alle fasen van het system development life cycle. Het hoofddoel is om digitale innovaties een zo groot mogelijke positieve impact te laten maken op de zorg. Daarvoor is het namelijk cruciaal dat er iemand betrokken is uit de directe patiëntenzorg, bijvoorbeeld de verpleegkundige.
Verpleegkundigen moeten zichzelf ook bewuster worden van de belangrijke rol die zij kunnen spelen in de zorgtransformatie. Vaak denken ze – onterecht - dat alles buiten verpleegkundigen om gebeurt en dat die gesprekken te ingewikkeld voor ze zijn. Zorg leveren is ook ingewikkeld, dus als studenten dat kunnen leren kunnen ze zich ook in het ICT-aspect van de zorg verdiepen.
Belangenbehartigers
Tijdens de aankomende ICT&health World Conference 2025 wordt er een speciaal dagprogramma voor verpleegkundigen georganiseerd. Het is goed dat verpleegkundigen zich steeds meer met digitalisering en technologie gaan bemoeien. Met name vanuit hun rol als belangenbehartiger van de patiënt. Zij staan uiteindelijk het dichtst bij cliënten en patiënten en weten als geen ander hoe digitalisering ingezet kan worden om hun zorg te verbeteren.
