Driedimensionaal navigeren in het bekken van een patiënt, om zo de exacte locatie van een tumor bij een vergevorderd stadium van endeldarmkanker veel nauwkeuriger bepalen. Over die mogelijkheid van intra-operatieve navigatie beschikken chirurgen sinds kort in het Eindhovense Catharina Ziekenhuis. De 3D-technologie heeft als bijkomende voordelen dat het chirurgen helpt om een tumor preciezer te verwijderen. Zo kunnen complicaties zoals incontinentie, impotentie en pijn voorkomen worden.
Een groot aantal patiënten dat een vergevorderd stadium van endeldarmkanker heeft, of een teruggekeerde vorm daarvan, is volgens het Catharina Ziekenhuis gebaat bij de nieuwe navigatie. Het ziekenhuis verwacht dat intra-operatieve navigatie bij ongeveer 80 patiënten per jaar wordt gebruikt. De eerste operaties zijn al met succes uitgevoerd.
Beter helpen
De techniek is onder leiding van chirurg Theo Ruers ontwikkeld in het Amsterdamse Antoni van Leeuwenhoek-ziekenhuis. Het Catharina Ziekenhuis helpt nu mee aan de verdere ontwikkeling. “Met deze navigatiemogelijkheden kunnen we patiënten die een vergevorderd stadium van endeldarmkanker hebben, of bij wie de kanker is teruggekeerd, veel beter helpen”, licht Jip Tolenaar toe, chirurg in het Catharina Ziekenhuis.
Met behulp van de 3D-navigatie kan een chirurg tijdens de operatie precies zien waar de tumor zich bevindt, evenals hoe die zich verhoudt tot belangrijke structuren zoals bloedvaten en zenuwen. Dit is volgens chirurg Pim Burger vooral cruciaal bij patiënten die eerder zijn behandeld met chemotherapie of bestraling, waarbij het onderscheid tussen tumorweefsel en gezond weefsel soms lastig kan zijn. “Uit voorzorg wordt er dan ruim weefsel weggenomen. Dat kan voor veel nevenschade zorgen. Met deze techniek kunnen we dat voorkomen.”
Zeer precies navigeren
Op basis van MRI-scans maakt een technisch geneeskundige voor de operatie een gedetailleerd 3D-model van het bekken van de patiënt gemaakt. Tijdens de ingreep helpt een elektromagnetisch veld – opgewekt door een platte generator - de chirurg om met uiterste precisie te navigeren, aldus het Catharine Ziekenhuis. Op een scherm ziet de chirurg op haarscherpe beelden waar slagaders, aders en urinewegen lopen en waar de tumor zich bevindt.
“Door een echo van het bekken koppelen we het eerder gemaakte 3D-model aan de patiënt”, licht Tolenaar toe. “Met een speciaal chirurgisch navigatie-instrument kun je vervolgens op de millimeter nauwkeurig op het scherm zien waar je bent.” Deze aanpak moet leiden tot een betere bescherming van zenuwen en andere vitale structuren zoals aders en urinewegen en daarmee aanzienlijke vermindering van eerdergenoemde complicaties.
Bereiken wat je wil
Tijdens de operatie geven chirurgen in veel gevallen ook extra radiotherapie (IORT). Patiënten die dat krijgen, moeten van tevoren al een keer worden bestraald, vervolgens gebeurt dat tijdens de operatie nog een keer op exact dezelfde plek. Het wilde wel eens gebeuren dat die twee bestralingsgebieden niet precies matchten. Nu kun je die wel exact overeen laten komen en dan bereik je precies wat je met die behandeling wilde, zo stellen beide chirurgen. Zij geven dan ook aan dat zij bij complexe gevallen van endeldarmkanker eigenlijk niet meer zonder deze technologie willen opereren.
Steeds meer ziekenhuizen zetten 3D-navigatie in bij operaties. Zo maakt De Orthopedie Kliniek van het Bravis ziekenhuis sinds 2022 gebruik van een 3D-navigatiesysteem. Daarmee kunnen operaties waarbij een deel van de wervelkolom net schroeven moet worden vastgezet nog nauwkeuriger uitgevoerd worden. Ook het VieCuri Medisch Centrum zet voor dergelijke operaties 3D-navigatie in. Het Arnhemse Rijnstate startte in 2021 met het in studieverband toepassen van het 3D-navigatiesysteem van het AVL voor chirurgische ingrepen.
