In 24 jaar tijd is de uitstoot van broeikasgassen door medicijngebruik met 77 procent toegenomen. Bovendien is de efficiëntie ervan niet meer verbeterd. Dit blijkt uit een onderzoek van de Universiteit Leiden. Vaak denken mensen niet aan de gevolgen voor het milieu wanneer ze pijnstillers, antibiotica of andere voorgeschreven medicatie innemen. Maar medicijnen hebben een aanzienlijke ecologische voetafdruk.
CML-promovendus en hoofdauteur Rosalie Hagenaars: “De beste oplossing is minder medicijnen gebruiken en zo min mogelijk verspillen.” Uit het onderzoek blijkt dat de uitstoot van broeikasgassen in de farmaceutische sector veel sneller is gegroeid dan die van de meeste andere industrieën en die van het wereldwijde gemiddelde. Hagenaars en haar collega’s gebruikten voor het onderzoek een dataset van de OESO en onderzochten 76 landen, met daarnaast ook gegevens uit de rest van de wereld.
Het is voor het eerst dat onderzoekers op zo’n grote schaal de uitstoot door medicijnen kunnen analyseren met echte data. Hagenaars vertelt dat er tot nu toe wel schattingen waren over medicijnuitstoot. Het waren vaak losse stukjes informatie, gericht op afzonderlijke medicijnen en niet op het hele systeem. Dankzij een recent uitgebreid databestand van de OESO, met extra gegevens uit Afrika en Zuidoost-Azië, is er nu een completer beeld. Het onderzoek is onlangs gepubliceerd in The Lancet Planetery Health.
Groeiende medicijnconsumptie
De uitstoot door medicijnen neemt vooral toe omdat we er steeds meer van gebruiken. Meer toegang tot medicijnen is natuurlijk goed, maar het zorgt tegelijkertijd ook voor veel verspilling. Zo blijkt volgens Hagenaars uit onderzoek dat 3 tot 50 procent van de medicijnen ongebruikt blijft. Dat komt bijvoorbeeld door voorraden die over de datum zijn, te veel voorgeschreven medicatie en grote verpakkingen. In veel landen is het bovendien lastig om ongebruikte medicijnen weer in te leveren.
Ook het maken van medicijnen kost veel energie. De medicijnproductie vindt verspreid over de wereld plaats waardoor meer dan de helft van de uitstoot nu buiten de landen plaatsvindt waar de medicijnen uiteindelijk worden gebruikt. Die emissies blijven door het ontbreken van beter toezicht en strengere regels grotendeels onzichtbaar.
Hagenaars stelt dat de beste oplossing om de uitstoot te beperken is om minder medicijnen te gebruiken en verspilling tegen te gaan. Volgens haar kunnen overheden hierbij helpen, bijvoorbeeld door programma’s op te zetten om verspilling te verminderen of ongebruikte medicijnen in te zamelen. Want volgens Haar komen dit soort veranderingen niet vanzelf op gang en is daar overheidsingrijpen voor nodig.
Gerichter voorschrijven
De uitstoot door medicijnen per land verschilt enorm. In rijke landen is de CO₂-voetafdruk per persoon negen tot tien keer groter dan in armere landen. En zelfs tussen welvarende landen onderling zijn er flinke verschillen. Dit laat zien dat gerichter voorschrijven, efficiëntere productie en slimme beleidsmaatregelen de uitstoot kunnen verlagen zonder dat mensen minder toegang krijgen tot medicijnen. Om een beter beeld te krijgen van de impact van de farmaceutische sector, moeten bedrijven meer informatie geven over hun uitstoot. Maar dat is volgens Hagenaars lastig omdat veel gegevens worden afgeschermd vanwege patenten en andere regels.
Ook moeten bedrijven rapporteren over hun zogeheten ‘Scope 3-emissies’. Dit zijn de indirecte uitstootcijfers in de hele productieketen, zowel bij toeleveranciers als na verkoop. In meer dan de helft van de onderzochte regio’s komt meer dan 80 procent van de uitstoot uit deze categorie. “We weten nu dat medicijnuitstoot een probleem is, maar zonder betere data en structureel onderzoek blijven oplossingen een gok”, concludeert medeauteur Ranran Wang.
Ziekenhuizen tegen verspilling medicijnen
Vier jaar geleden is een aantal Nederlandse ziekenhuizen gaan samenwerken om de verspilling van medicijnen tegen te gaan. Jaarlijks wordt in Nederland voor minstens 100 miljoen euro aan goede, maar ongebruikte, medicijnen weggegooid. Het St. Antonius Ziekenhuis, Radboudumc, Jeroen Bosch ziekenhuis, en UMC Utrecht startten toen een proef waarbij dure oncologische geneesmiddelen, die patiënten thuis overhouden, opnieuw worden uitgegeven.
Ook bij het Erasmus MC staat het verminderen van de CO2-uitstoot die gepaard gaat met medicijngebruik op de agenda. Onderzoek van de apotheek van het ziekenhuis toonde vorig jaar al aan dat de dosering van twee veelgebruikte medicijnen voor de behandeling van kanker omlaag kan, zonder dat dit effect heeft op de werking van de medicijnen. Zo wist het Erasmus MC de uitstoot van nivolumab en pembrolizumab respectievelijk met 11 en 26 procent terug te dringen.
