Digitale en gezondheidsgeletterdheid zijn essentieel voor het ontwikkelen van maatschappelijk vertrouwen in digitale gezondheid en datagestuurde gezondheidszorg, vindt Bleddyn Rees, voorzitter van de Digital Health Society. DHS is een multi-stakeholder beweging van meer dan 200 organisaties die samenwerken op het gebied van interoperabiliteit, gegevensdonatie, wettelijke kaders en digitale personeelstransformatie.
De DHS denkt dat, om het maatschappelijk vertrouwen in datagestuurde gezondheidszorg te ontwikkelen, de zorgsector mensen op eenvoudige wijze moeten uitleggen wat datagedreven zorg betekent.
Tijdens zijn jaarlijkse top en gedurende rondetafelgesprekken van stakeholders (bijv. patiëntengroepen, zorgverleners en professionals, regelgevers, onderzoekers en de industrie), heeft de DHS volgens Rees in dit kader drie cruciale factoren en enablers geïdentificeerd: transparantie (het wie, wat en waarom van datagebruik en hergebruik); burgers moeten kunnen autoriseren wie hun gezondheidsgegevens mag gebruiken en met welk doel; onderwijs en vaardigheidstraining voor het publiek over gezondheid, data en digitaal voor alle leeftijden vanaf de basisschool.
Vertrouwen varieert aanzienlijk
"Angst is een sterke emotie en mag niet worden genegeerd of gekleineerd. Het vertrouwen van burgers in overheidsinstanties, laat staan in de sector, varieert aanzienlijk tussen EU-lidstaten. Deze angst houdt verband met de geschiedenis van de lidstaten en hun culturen en met het falen van hen om openbare gegevens te beveiligen tegen verlies of hacking."
Het verstrekken van evenwichtige informatie die burgers uitlegt over de voordelen van het gebruik van gezondheidsgegevens om hen te behandelen en voor onderzoek naar grote populaties om nieuwe en betere behandelingen (geneesmiddelen, apparaten en resultaten) te ontwikkelen, is essentieel voor het opbouwen van vertrouwen en het ontwikkelen van een begrip van het maatschappelijke belang van gegevens -gedreven zorg.
Patiënten geruststellen
Patiënten moeten verder gerustgesteld worden dat gezondheidsgegevens niet zullen worden gebruikt om hen te benadelen (bijvoorbeeld verzekeringen, toegang tot behandeling of carrièrepromoties). Ook uitleg over de beveiligingsmaatregelen om privacy by design en governance-maatregelen te waarborgen om ethisch gebruik door goedgekeurde gebruikers te waarborgen.
Rees beseft dat ook beroepsbeoefenaren in de gezondheidszorg vertrouwen moeten krijgen in datagedreven zorg. "De huidige frustratie van clinici heeft betrekking op systemen die niet met elkaar praten (interoperabiliteit), de behoefte aan meerdere logins en gegevensinvoer die - in plaats van hen meer tijd met patiënten te geven - het tegenovergestelde effect hebben en meer tijd in beslag nemen dan papieren dossiers. Deze problemen vereisen een beter ontwerp van datasystemen, interoperabiliteitsnormen en de betrokkenheid van clinici."
Wat zijn de vijf meest essentiële acceptatiecriteria voor maatschappelijk vertrouwen in het gebruik van gezondheidsgegevens, toepasbaar door digitale zorgverleners of zorginstellingen die de gezondheid van patiënten op afstand willen monitoren?
"Ik denk dat criteria niet wezenlijk verschillen met het specifieke gebruik van gezondheidsgegevens. Dus mijn top-vijf is:
- Transparantie voor het gebruik van de data – de 3 W's: wie, wat en waarom.
- De voordelen voor de patiënt.
- Beveiliging van de gegevens (by design).
- Het vermogen van de patiënt om het gebruik van die gegevens te controleren.
- Het vermogen van de patiënt om toegang te krijgen tot die gegevens en deze te begrijpen."
Transparant en eerlijk delen van gegevens houdt een nieuwe data-economie in waarin burgers controle hebben over hun gegevens. Is dat wel mogelijk, aangezien onze gegevens in verschillende databases circuleren en door tientallen serviceproviders worden gebruikt?
“In de B2C-consumentenmarkt is dit waarschijnlijk veel moeilijker te realiseren, aangezien veel aanbieders van apparaten en apps zich in hun algemene voorwaarden rechten voorbehouden om de vastgelegde gegevens te gebruiken. In andere sectoren maakt deze aanpak echter deel uit van de gratis service, bijvoorbeeld apps.”
“Daarentegen hebben patiëntgegevens binnen gezondheidssystemen hun eigen complicaties. Het is gemakkelijk over het hoofd te zien dat niet alle lidstaten EPD-systemen hebben, of waar ze dat wel hebben, patiënten gemakkelijke of eenvoudige toegang hebben. Patiënten de mogelijkheid geven om te weten welke gezondheidsgegevens over hen bestaan, toestemming te geven voor toegang tot die gegevens en waarvoor ze worden gebruikt, is van fundamenteel belang voor het creëren van gegevensgestuurde gezondheidszorg. Dit is technisch mogelijk, maar vereist politieke wil en middelen.”
Een grotere uitdaging is de creatie van European Health Data Spaces (EHDS). Dat vereist niet alleen vertrouwen, maar ook nauwe samenwerking tussen verschillende belanghebbenden. Is de bereidheid om samen te werken er al of moet die worden versterkt?
“De belangrijkste samenwerking is op het niveau van de lidstaten, en je zou denken dat het solidariteitsbeginsel de motor zou moeten zijn voor de ontwikkeling van EHDS. Het belang van gezondheidsgegevens voor de volksgezondheid en de behandeling van patiënten had niet beter kunnen worden geïllustreerd dan tijdens de COVID-19-pandemie. Burgers in heel Europa zijn gewend geraakt aan het begrijpen van infectiepercentages en het belang van realtime betrouwbare gezondheidsgegevens.”
“De uitdaging is echter dat gezondheidswetten een bevoegdheid van de lidstaten zijn. Ik twijfel er niet aan dat geharmoniseerde Europese gezondheidswetten en een Europese gezondheidsunie in het belang zijn van patiënten. Is er de nodige politieke wil en zijn de lidstaten in staat om boven het individuele eigenbelang uit te stijgen (iedereen denkt dat hun normen het beste zijn en/of hen concurrentie-economische voordelen geven!)? Helaas ben ik niet optimistisch, maar de pandemie heeft ons meer dan ooit de kans gegeven om deze ambitie te realiseren.
Rees denkt dat er een aantal redenen is waarom het volledige potentieel van gezondheidsgegevens nog niet zichtbaar is:
- EPD's zijn nog niet overal in Europa universeel.
- Gezondheidsgegevenssystemen zitten in silo’s.
- Uiteenlopende systemen.
- Interoperabiliteitsbeperkingen.
- Gegevenskwaliteit en toegang tot gegevens.
- Afstemming van de goedkeuring van normen.
- Auditprocessen en traceerbaarheid van gegevensbronnen moeten worden ingebed in beleid en architecturen om transparantie te waarborgen.
Hebben we meer regelgeving, educatie of misschien nieuwe technische verbeteringen nodig om vertrouwen te wekken in digitale gezondheid?
“Het is een combinatie van alles. Ik meen dat digitale en gezondheidsgeletterdheid essentieel zijn voor het ontwikkelen van maatschappelijk vertrouwen in digitale gezondheid en datagestuurde gezondheidszorg. Transparantie en verantwoording zijn ook noodzakelijk. Ook de regelgeving is interessant. Ik ben voorstander van geharmoniseerde gezondheidswetten. De EU heeft nieuwe wetten op komst voor de EHDS en de Data Governance Act.”
“Zoals een recent rapport over de AVG echter illustreerde, is er zelfs voor EU-regelgeving een scala aan interpretaties en opt-outs. De sleutel bij wetgeving is de kwaliteit van de wetten en hoe effectief ze worden gehandhaafd. Bovendien verandert technologie veel sneller dan we wetten kunnen aannemen, dus de sleutel is om een geïnformeerd risicobeheerperspectief te nemen, zoals we allemaal in de rest van ons leven doen. Het zou dus nuttig zijn om een benadering van risicobeheer in wetgeving te zien.”
DHS-oprichter ECHAlliance en I-HD hebben recent een white paper gepubliceerd: ‘Calls to Action on Health Data Ecosystems.’ Wat zijn volgens Rees de belangrijkste aanbevelingen in het document?
- Verhoog de digitale geletterdheid en vaardigheden van alle belanghebbenden.
- Genereer en waardeer betrouwbaar real-world bewijs.
- Versnel de interoperabiliteit in heel Europa en wereldwijd.
- De voordelen voor de samenleving aantonen van toegang tot, gebruik en hergebruik van gegevens.
- Gebruik een risicostratificatiebenadering.
- Bouw een betrouwbaar raamwerk voor toegang tot en gebruik van gegevens.
- Kies voor een transformationele benadering van gezondheidsgegevens.
