De Nationale OmgevingsVisie (NOVI) van de overheid biedt een duurzaam perspectief voor onze leefomgeving, zo betoogt Ulco Schuurmans. Daar maken e-health, ICT-oplossingen, slimme huizen, wijken en steden onlosmakelijk deel uit.
Momenteel zijn er vier NOVI-pijlers:
- Duurzaam economisch groeipotentieel.
- Ruimte voor klimaatadaptie en energietransitie.
- Sterke en gezonde steden en regio’s.
- Toekomstbestendige ontwikkeling van het landelijk gebied.
Vanuit preventief en curatief oogpunt is voor e-health en gezondheids-ICT pijler drie interessant en volop in ontwikkeling. Hoe richten wij onze omgeving gezond in en bewerkstelligen we dat zorg op de juiste wijze aankomt en onlosmakelijk deel uit maakt van klimaat, leefomgeving en biodiversiteit?
Verbinding met de natuur
E-health, slimme zorg-ICT, domotica en smart living environment en het groeiende IoT-netwerk verbinden techniek met natuur. Wij kunnen met e-zorg en preventie goed en tijdig inspelen op de verslechtering van ons milieu, de klimaatcrisis en de achteruitgang van de biodiversiteit. Dit is een uitdaging voor zorgverleners & beleidsmakers, bewoners zelf en installateurs van domotica en sustainability.
Complexe opgaven
Nederland staat voor grote uitdagingen die van invloed zijn op onze fysieke leefomgeving. Complexe opgaven zoals waar en hoe zorg of preventie in te zetten. Verstedelijking, verduurzaming en klimaatadaptatie zijn nauw met elkaar verweven. Daarnaast zijn er allerlei vraagstukken betreffende gezondheid, welbevinden, kwaliteit van leven en de sterk groeiende zorgvraag door de vergrijzing. Ook de milieu-invloeden en klimaatverandering doen zich steeds meer gelden.
Dat vraagt een nieuwe, integrale manier van werken waarmee we keuzes voor onze leefomgeving én leefwijze sneller en beter kunnen maken. Met de NOVI (van het ministerie van Binnenlandse Zaken) zet de overheid een proces in gang waarmee we keuzes voor onze gezonde en kwalitatief goede leefomgeving sneller en beter kunnen maken. Zo bouwen we samen aan een mooier en sterker Nederland.
Zoals gezegd speelt de techniek een belangrijke rol. Domotica, e-health, sustainable cities en de leefomgeving met zelfsturende & monitorende wijken zijn inmiddels al realiteit aan het worden.
Duurzaam inrichten
Nederland heeft een sterke traditie bij het inrichten van de leefomgeving. We zijn van oudsher gewend ons aan te passen aan de omstandigheden. De meeste Nederlanders zijn inmiddels wel om: het gaat zo niet langer met ons leefmilieu, klimaat en de natuur op aarde.
Zij willen duurzaam met de planeet en woonomgeving omgaan. Gewoon schoon, gezond, herkenbaar en veilig.
Er is ruimte nodig om te wonen, werken, produceren, (ver)bouwen en ons te verplaatsen. Maar ook om te leren, spelen, recreëren, ontspannen, bewegen en sporten. Daarnaast ziet menigeen in dat een ongezonde leefstijl en -omgeving de kwaliteit van leven aantasten.
Hoe beschermen wij ons tegen gezondheidsbedervers uit de omgeving, overstromingen, hitte, fijn stof en prikkelende gassen in atmosfeer in toxische uitstoot door industrie en landbouw. Echter dit alles wel in combinatie met een florerende economie. En dat is zonder grondige technische en gedragsingrepen (maak gebruik van ego-motieven) nog niet zo eenvoudig.
De aanpak
De NOVI-aanpak is gebaseerd op brede maatschappelijke betrokkenheid en inzet van overheden, burgers, bedrijven, gezondheidszorg, maatschappelijke organisaties en kennisinstellingen. Partners in de samenleving dragen actief bij aan het verbeteren van de leefomgeving en het verduurzamen van de manier waarop we wonen, werken en recreëren.
Behalve grote projecten helpen ook alle individuele beetjes. Slim duurzaam leven en wonen kan inmiddels al. Gewoon verkrijgbaar in de bouwmarkt of via de deskundige installateur. Idem gezond gedrag met apps, quantified self en monitoring van zorg op afstand.
Omgevingswet en de MER
De NOVI komt voort uit komende wetgeving. De omgevingswet (2021) regelt het verplicht samen (overheid, burger, belanghebbende partijen) tot overeenstemming en bindende afspraken komen bij projecten die invloed hebben op ons leefmilieu, de volksgezondheid en de natuur.
De problemen over de stikstofuitstoot zijn hier al een voorbeeld van. Bouwen en bedreigde natuur dienen minimaal met elkaar in evenwicht te zijn. Gemeenten kunnen niet zomaar even een distributiecentrum naast een woonwijk zetten zonder de bewoners daarbij (bindende) inspraak te geven.
De MER (PlanMER, milieu-effect rapportage) dan: het gaat hierbij om het in beeld brengen van de milieugevolgen van een (overheids-)besluit voordat het besluit wordt genomen. De onderzoeksresultaten worden gepubliceerd in het milieueffectrapport.
Er staat een smart home in
Een inmiddels al op tal van plaatsen gerealiseerde of in wording zijnde aanpak betreft slim wonen in een gezonde slimme wijk en stad. Smart homes staan allang niet meer op zichzelf. Het connected home maak contact met de omgeving en de omgeving met het slimme huis. Bijvoorbeeld bij het verbruik van energie, veiligheid van de omgeving, het bestrijden van hitte en onderlinge communicatie.
De gezonde leefomgeving begint gewoon thuis. Een smart home dat een belangrijke bijdrage levert aan een gezondere leefstijl. Zoals het bevorderen van bewegen (coach op de smart tv), ontspannen, rookvrije gebieden en een gezond voedingsaanbod met slimme koelkast en keuken. Een open oog voor het binnenklimaat. Weg met de sick buildings en homes.
Het aantal kwetsbare mensen dat slimme ondersteuning kan gebruiken, neemt snel toe. Bij het vergroten van het gezondheidspotentieel van kwetsbare groepen gaat het om:
- De vergrijzing. Ouderen met beperkingen en een toenemend veiligheidsrisico
- Sociaal economisch zwakkeren.
- Chronisch ziekten en mensen met handicap of beperking.
E-health en domotica spelen hierbij een sleutelrol: het langer met een goede kwaliteit van leven thuis kunnen blijven wonen; het ondanks financieel gebrek of beperking toch gewoon kunnen deelnemen aan de maatschappij om je heen; niet meer lang in het ziekenhuis of verzorgingstehuis maar e-zorg aan huis.
Gezondheidsbevordering via de leefomgeving wordt dan ook met voorrang toegepast in wijken en buurten met gezondheids¬achterstanden. Dit vraagt om een sterkere wederkerige samenwerking tussen het ruimtelijk domein en het sociale gezondheidsdomein.
Smart healthy cities
Nederlanders willen dat steden gezond, aantrekkelijk, veilig en schoon zijn om in te wonen en te werken. Tevens moeten er goede en betaalbare woningen beschikbaar zijn (ook als zorgwoning voor ouderen zieken en gehandicapten) en dat woon- en werklocaties bereikbaar zijn. Het gaat om quality of life en hospitality in de breedste zin van het woord.
Wat vraagt nu een gezonde wijk, stad of regio? In ieder geval het gezond kunnen wonen, werken en ontspannen. Dit vereist een goede leefom¬gevingskwaliteit, op het gebied van bodem, water, lucht, geluid, geur en externe veiligheid. Mobiliteit mikt op schoon verkeer, het aanzetten van de mensen om zelf te gaan bewegen (Fietsen, lopen, skaten) en geen files.
Gevleugelde termen hier zijn klimaatadaptatie en verminderen van kwetsbaarheid (sustainability). Nu is klimaatbeheersing van slimme gebouwen vaak al behoorlijk in staat om hittestress en ongezonde vochtigheid te voorkomen. De slimme zonwering en raamisolatie werken daarmee prima samen. Meer groen in de e-omgeving vangt warmte en CO2 weg. Smart gardening zie je tegenwoordig net alleen meer om gebouwen en woningen maar ook daar binnenin.
E-health staat er middenin
E-health staat daar midden in als bewaker van de gezondheid en leefomgeving, leefstijl-influencer, zorgverlener en ondersteuner van de beleidsmakers. Gezondheids Geografische Informatie Systemen (GGIS), wijk monitoring & preventie, simulatie- en activeringsmodellen en de onderbouwing met Big en Deep Data. Ook krijgen machineleren en AI steeds meer grip op het inzichtelijk maken van omgevingsproblemen en de juiste respons bij de aanpak van geconstateerde feiten.
Toch gebeurt er vanuit de gezondheidszorg nog onvoldoende. Er zijn al diverse goede lokale initiatieven maar de zorg kan hier nog veel beter op inspringen. Zowel qua positieve effecten en preventie als het besparen op onnodige kosten door problemen vanuit de leefomgeving (lees hiervoor ook mijn bronnen bij de ministeries van BZK en Infrastructuur en Rijkswaterstaat).
E-health staat al midden in de Nationale Omgevingsvisie. Dan wordt het tijd om nu eens goed te bekijken welke consequenties dat voor de gezondheids-ICT heeft. En uiteraard waar allemaal aantrekkelijke subsidies voor te krijgen zijn.
