ECP, het platform voor de informatiesamenleving, heeft de aanpak begeleidingsethiek gevalideerd voor de zorgsector en een handleiding ontwikkeld in opdracht van het programma Waardevolle AI voor gezondheid van het ministerie van VWS. Dit moet meer inzicht geven in en handvatten bieden hoe ethiek als een volwaardig onderdeel meegenomen kan worden bij het ontwikkelen en gebruiken van een AI-toepassing in gezondheid en zorg.
Hoe handig AI als technologie ook kan zijn, hier past ook ethiek bij. Want hoe mensgericht is de AI-toepassing eigenlijk? En houden we de controle over zelflerende processen, of werkt de computer volledig zelfstandig? Met de ontwikkelde handleiding kunnen zorginstellingen meer gevoel en grip krijgen op de belangrijkste ethische waarden en afwegingen bij het toepassen van AI.
Samen met het LUMC, Trimbos en Siza zijn er workshops georganiseerd om de toegevoegde waarde van de begeleidingsethiek voor AI-toepassingen in de zorgsector inzichtelijk te maken (zie ook onderaan het artikel).
Aanpak begeleidingsethiek
Met de aanpak begeleidingsethiek worden concrete handelingsopties op het niveau van technologie, omgeving en mens/gedrag geïdentificeerd die het ethische gebruik van AI mogelijk maken. Dit gebeurt door het voeren van een gestructureerde dialoog met alle betrokkenen. Vanuit verschillende perspectieven wordt zo de beoogde AI-toepassing belicht. De aanpak is naast AI-toepassingen ook bruikbaar bij het ontwikkelen en het gebruik van digitale zorgoplossingen.
"In korte tijd hebben we een hoop nieuwe inzichten over onze oplossing opgehaald, vertelt Michel Peters, Hoofd Informatie en Technologie bij zorgaanbieder Siza. ‘The whole system in a room’ werkt goed om de dialoog volledig tot zijn recht te laten komen. Daarbij kwam het belang van het actief betrekken van de ouders/naasten van onze cliënten nadrukkelijk naar voren tijdens de sessie, dit leverde waardevolle input op."
Het is overigens niet de eerste handleiding op het gebied van ethiek en technologie. In september 2018 bracht kennisinstituut Nictiz het kennismagazine ‘E-health & ethiek’ uit. Dit moest zorgprofessionals praktische handvatten bieden voor het bespreekbaar maken van ethische kwesties bij het toepassen van e-health. Met het groeiende belang van e-health in de zorg groeit namelijk het aantal ethische vragen rondom het inzetten ervan – zoals privacy versus inzetten van leefstijlmonitoring bij dementerende thuiswonenden.
Op veel plekken wordt AI ingezet om de zorg te innoveren. Afgelopen september stelde KPMG dat de medisch-specialistische sector in Nederland hierbij koploper is koploper is, vooral in diagnostiek. In de gehandicaptenzorg en jeugdzorg worden toepassingen zoals machine en deep learning nog weinig toegepast. De meeste AI-toepassingen hebben als doel het verbeteren van de zorgkwaliteit of de doelmatigheid van de zorg.
Praktische gids ethiek
De aanpak en bijbehorende 'handleiding aanpak begeleidingsethiek voor AI & digitale zorg' is een praktische gids met instructies en materiaal voor zorgprofessionals, projectleiders en ontwikkelaars om zelf een workshop begeleidingsethiek te organiseren.
Bekijk het introductiefilmpje op YouTube van hoogleraar Peter-Paul Verbeek waarin hij het gedachtegoed van begeleidingsethiek in 15 minuten uitlegt. Of lees de drie use-cases hieronder over deze methodiek:
- LUMC | The Box: slimme meetapparatuur die patiënten in staat stelt om thuis zelf reguliere metingen uit te voeren.
- Trimbos | VIA: Ontwikkeling van een algoritme dat prognose van uitkomst behandeling geeft om gedurende behandeling aanpassingen te kunnen doen.
- Siza | Uitbreiding van nachtelijke monitoring om veiligheid van cliënten te waarborgen.
Artikelen over begeleidingsethiek
In diverse edities van ICT&health zijn artikelen verschenen over begeleidingsethiek:
- Ethiek en digitalisering in de zorg (februari 2020).
- Begeleidingsethiek bij AI-trajecten in de zorg (augustus 2020).
