Na de ondertekening van het IZA zijn termen als digitalisering, passende zorg en waardegedreven zorg inmiddels wel ingeburgerd. Het begrip ‘design’ valt in de zorg echter nog maar vrij zelden, terwijl dit volgens de op 26 januari aan Erasmus MC benoemde hoogleraar Judith Rietjens, in relatie tot genoemde begrippen, wel degelijk van groot belang is. Ze denkt zelfs dat industrieel ontwerpers kunnen helpen om de gezondheidszorg toekomstbestendig te maken. De nieuwe professor gaat onderzoeken hoe geraffineerd design patiënten kan helpen om straks overeind te blijven in een zorgsysteem dat zwaar onder druk staat. “Het is essentieel dat innovaties goed worden ontworpen!”
Rietjens is op 26 januari 2023 officieel benoemd als hoogleraar ‘Design for Public Health’ aan twee instituten: de faculteit Industrieel Ontwerpen van de TU Delft en de afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg van het Erasmus MC. Haar intreerede had de titel ‘The Person Formerly Known As Patient’ en werd gehouden in de aula van de TU Delft.
Zij gaat met een heel leger ontwerpers, wetenschappelijk onderzoekers, zorgprofessionals en patiënten proberen een blauwdruk te maken voor een nieuwe gezondheidszorg. In Nederland én Europa. De leerstoelen van Judith Rietjens maken deel uit van de convergentie tussen Erasmus MC, Erasmus Universiteit en TU Delft. In die convergentie worden twee verschillende disciplines – geneeskunde en techniek – samengesmolten tot een nieuw vakgebied.
Zorg onder druk
De gezondheidszorg staat in heel Europa voor grote uitdagingen. Door de vergrijzing en steeds betere therapieën worden miljoenen mensen langdurig patiënt. Daar staat tegenover dat minder mensen kiezen voor een baan in de zorg. Personeelstekorten zijn nu al nijpend. Als er niets verandert, moet in 2040 zelfs één op de vier mensen in de zorg werken om alle patiënten te kunnen helpen. Digitalisering, zelfmanagement, passende zorg en waardegedreven zorg moeten volgens het belangrijke IZA gaan helpen om die uitdagingen te lijf te gaan.
Rietjens ziet wat dat betreft echter de nodige belemmeringen en vertelt op de website van Erasmus MC: “Van patiënten wordt steeds meer eigen regie verwacht. Maar uit mijn onderzoek blijkt dat dit voor veel mensen heel ingewikkeld is. Zeker voor mensen die ongeneeslijk ziek zijn. Ziekenhuisbezoeken, behandelingen, omgaan met bijwerkingen, complexe informatie begrijpen, je opnieuw verhouden tot werk en relaties. Uit onderzoek blijkt dat de helft van de patiënten dit uiteindelijk niet meer kan opbrengen.’
Zelfmanagement kan complex zijn
En juist door de vele innovaties in de zorg zoals patiëntportalen, de inzet van apps en thuismonitoring, wordt het er niet altijd gemakkelijker op. Rietjens: “En dat geldt zeker als die innovaties niet goed zijn ontworpen. Daar komt bij dat een aanzienlijk deel van de ongeneeslijke zieke mensen behandelingen krijgt aangeboden die niet passend zijn.”
Intussen hebben allerlei nieuwe werkwijzen hun intrede gedaan in de gezondheidszorg: waardegedreven zorg, proactieve zorgplanning en gedeelde besluitvorming. Die komen erop neer dat de behandeling wordt afgestemd op de mens die ze moet ondergaan. Wat wil die persoon zelf eigenlijk bereiken met de behandelingen? En wat brengt die zelf aan kennis en ervaring op tafel, om te beginnen over diens eigen lijf?
Maar in het huidige systeem van de gezondheidszorg moet elk kwartiertje worden verantwoord en zijn zorgprofessionals vaak overvraagd. Dan schieten de gesprekken die voor deze nieuwe werkwijzen noodzakelijk zijn, er in de praktijk nog wel eens bij in. ‘De gezondheidszorg is een complex systeem geworden, waarin het individu slechts een klein deel kan overzien en controleren’, zegt Rietjens.
Plattegrond van zorgpad
Er is volgens de kersverse professor ook goed nieuws, want er worden steeds meer innovatieve instrumenten zijn ontwikkeld, zoals Metro Mapping. Met die tool kan het zorgpad dat een patiënt tijdens de behandeling bewandelt, als een soort plattegrond in beeld wordt gebracht en wordt op die manier beter te bevatten.
Rietjens is een kartrekker van het grote Europees project, 4D PICTURE, waarin zij samen met een groot team van collega’s Metro Mapping verder onderzoekt en uitrolt. Ook worden in dit project tools ontwikkeld die gebruik maken van grote hoeveelheden data. Deze tools zijn gericht op het ondersteunen van gedeelde besluitvorming. Bijvoorbeeld om beter inzicht te krijgen in behandeleffecten, of voor het ondersteunen van het gesprek over een gevoelig onderwerp zoals kanker. “Dit zijn waardevolle hulpmiddelen die de zorg efficiënter en effectiever zouden kunnen maken. Maar om ze goed tot hun recht te laten komen, moeten we eigenlijk met de fundamenten van de gezondheidszorg terug naar de tekentafel. Die fundamenten moeten opnieuw worden ingericht.”
Nieuwe blauwdruk met slim design
Slim design kan bij het realiseren van die nieuwe blauwdruk helpen. Ontwerpers hebben namelijk volgens de hoogleraar een aantal superkrachten. “Ze zijn opgeleid om bruggen te bouwen van de problemen van nu naar meer wenselijke situaties in de toekomst. Je denkt dan vaak aan een concreet, tastbaar apparaat of een hulpmiddel. Maar ze kunnen ook goed informatietechnologische oplossingen bedenken, of nieuwe manieren van samenwerken of beter passende zorgpaden. Het mooie is dat ontwerpers gewend zijn om een prototype te bedenken dat kan bijdragen aan het verkleinen van het probleem, en om steeds te blijven onderzoeken of die richting écht werkt en handelbaar is.’
Duurzaamheid
Rietjens heeft tot slot ook expliciet aandacht voor het thema duurzaamheid. “In tijden van schaarste in de zorg moeten we bij de vraag of zorg passend is, niet alleen de vraag stellen of de zorg past bij de wensen en voorkeuren van de patiënt, maar ook wat de impact is van die zorg op bijvoorbeeld het klimaat of de personele bezetting. Ik kijk ernaar uit om me hier de komende jaren voor in te zetten, samen met alle verschillende disciplines die hierbij betrokken zijn.’
