Verpleegkundigen komen in hun werk dagelijks zaken tegen die anders of beter kunnen maar die buiten de geldende regels en voorschriften vallen van hun werkgever. Een verpleegkundige die besluit om toch buiten de lijntjes te kleuren en daarmee de grenzen te verleggen, is een rebelse verpleegkundige en krijgt vaak geen steun met de verbeterde werkwijze. Dat stelt verpleegkundige Eline de Kok die 16 januari 2025 is gepromoveerd op rebels leiderschap onder verpleegkundigen.
“Rebellie door positief afwijkend gedrag is nodig, want het verandert de zorg ten goede”, zegt De Kok. Maar, het lukt de rebelse verpleegkundige niet altijd om steeds maar af te wijken van de standaard, vertelt de promovenda, die het onderzoek uitvoerde met steun van de Vereniging voor Verpleegkundigen en Verzorgenden (V&VN). “De rebelse verpleegkundige die geen steun van collega’s en het management krijgt, gaat vaak onder de radar door met de andere koers. Of vertrekt. Dat is jammer, want mét steun zien we oplossingen die de praktijk veranderen en verbeteren. Ten gunste van de patiënt.”
Naast haar werk als verpleegkundige op de longafdeling van het UMC Utrecht en adviseur bij de beroepsvereniging V&VN, voerde Eline de Kok haar onderzoek uit. Haar studie REBEL-V (Rebelse Excellente Bevlogen Energiek Leider in de Verpleegkunde) heeft als doel meer inzicht te krijgen in de rebels leiderschap praktijken van verpleegkundigen. “Dit onderwerp triggerde mij toen ik voorzitter was van de Verpleegkundige Adviesraad (VAR) van het UMC Utrecht. Verpleegkundigen moesten meer ‘leiderschap’ tonen. Maar wat was dat dan?” vertelt Eline de Kok.
Quick fixes
Naar schatting zeventig procent van de rebelse verpleegkundigen doen dingen anders onder de radar, denkt De Kok. Ze zegt dat het jammer is dat rebelse leiderschapsprakijken zo weerbarstig zijn en zich vaak buiten het zicht van anderen afspelen. Dat leidt volgens haar tot ‘quick fixes’ die niet duurzaam en ook nog tijdrovend zijn. Zo sprak ze met verpleegkundigen die letterlijk halsbrekende toeren uithaalden om een antidecubitusmatras tegen doorliggen via de bovenkant van een afgesloten kar te trekken.
Het potentieel van rebelse verpleegkundigen kan volgens De Kok echt beter worden benut. Wie iets anders dan de voorgeschreven regels doet, doet er goed aan om dat te bespreken met het team en de leidinggevenden. Volgens de promovenda leidt samen nadenken over de invloed van regels, tot steun voor het idee. Maar dat gebeurt niet altijd. Zo zag De Kok verpleegkundigen die het V&VN-Nightingale programma volgden voor meer leiderschap soms gedesillusioneerd afhaken. “Dan koopt het ziekenhuis zo’n programma in, krijg je rebelse verpleegkundigen die projecten willen opzetten of het anders willen doen en dan stuiten ze op weerstand in de leiding”, aldus De Kok.
Meer dan alleen scholing
Alleen een scholing volgen blijkt niet genoeg om verandering in te zetten. De Kok zegt dat het niet gemakkelijk is voor verpleegkundigen om zomaar af te wijken van de huidige praktijken. Net zoals het ook niet eenvoudig is voor leidinggevenden om hiermee om te gaan. Maar het is volgens haar wel belangrijk dat verpleegkundigen de ruimte krijgen om hun praktijken zelf te veranderen, omdat ze anders de zorginstelling verlaten.
Zo zag De Kok vijftien rebelse verpleegkundigen vertrekken om elders te gaan werken. “Met hen was geen gesprek geweest met de leidinggevende over die gewenste ándere manier van handelen die de verpleegkundigen hadden bedacht. Ik wil echt een oproep doen om de verpleegkundige beroepsgroep serieus te nemen en dat gesprek wel aan te gaan. Om te kijken naar de verandering die de rebelse verpleegkundige wil doorvoeren. Want met rebelse verpleegkundigen verbetert de zorg voor de patiënt.”
Om verpleegkundigen, verzorgenden en verpleegkundig specialisten te helpen, heeft het Kennisinstituut V&VN op 1 oktober 2024 haar Kennisplatform gelanceerd. Hier kunnen verpleegkundigen, verzorgenden en verpleegkundig specialisten terecht voor het raadplegen van verpleegkundige kennis die zij direct in hun werk kunnen inzetten. Doel van het Kennisplatform is om de benodigde informatie en adviezen op een eenvoudige en toegankelijke manier beschikbaar te maken.
