Zorginnovaties en vernieuwingen zijn niet altijd het directe gevolg van technische of wetenschappelijke ontwikkelingen. Meer dan eens ontspringen grootse ideeën uit het brein van personen met een toekomstvisie die alleen zij zien. Een van de meest aansprekende voorbeelden hiervan is natuurlijk Florence Nightingale. De zorgheldin die aan de wieg stond van de moderne verpleegkunde.
Florence groeide op in een beschermde omgeving, met gouvernante en ouders uit zeer welgestelde kringen. Na haar tienerjaren werd echter al snel duidelijk dat Florence niet van plan was te voldoen aan de voor het midden van de 19e eeuw geldende sociale etiquette voor vrouwen: het gezinsleven. Daarvoor was zij veel te ambitieus.
Na overwegend door haar vader te zijn geschoold in de vreemde talen, zoals Frans, Duits, Latijn en Grieks en vakken als filosofie en geschiedenis, sprak Florence de ambitie uit om wiskunde te gaan studeren. Een keuze die vele jaren later een belangrijke bijdrage zou leveren aan de ontwikkeling van de moderne verpleegkunde.
Toch werd die keuze haar niet in dank afgenomen door zowel haar eigen familie als de aristocraten van die tijd. Een vrouw als wiskundige? Dat was bijzonder ongepast. Florence trok zich daar weinig van aan en zette door. Om daarna olie op het vuur te gooien door haar ambitie om verpleegster te worden kracht bij te zetten.
Een eervol beroep, maar in het midden van de 19e eeuw waren verpleegsters niet veel meer dan vrouwen die ‘doekjes voor het bloeden’ uitdeelden, patiënten wasten en voor het eten zorgden. Een gespecialiseerde opleiding voor verpleegster bestond nog niet. Alom werd ook aangenomen dat je om verpleegster te worden niet veel kennis nodig had. Een beroep voor ongeschoolde vrouwen. En dat was nu precies het beroep waar Florence zich toe geroepen voelde. Om iets meer voor de wereld te betekenen.
Hervorming verpleegkunde
Op haar reizen door Europa in de jaren die volgden, ontmoette zij nonnen die als verpleegsters werkten in Frankrijk. Florence raakte onder de indruk van de invloed die discipline en goede organisatie had op de kwaliteit van de verpleging. Dat werd nog eens versterkt in Duitsland, waar zij uiteindelijk een opleiding tot verpleegster volgde. Een opleiding die in haar eigen land op dat moment nog niet bestond.
Met haar nieuw opgedane kennis ging Florence in 1850 als verpleegster aan de slag in een Londens verpleeghuis voor vrouwen, het ‘Establishment for Gentlewomen During Illness’. Drie jaar later stond Florence aan het hoofd van dat verpleeghuis. Niet lang daarna raakte Groot-Brittannië betrokken bij de oorlog in de Krim. In de krantenverslagen van die oorlog werd ook bericht over de verschrikkelijk slechte omstandigheden en het gebrek aan zorg voor gewonden.
Dat was voor Florence het moment om in actie te komen. In opdracht van de Britse overheid werd Nightingale met een veertigtal verpleegsters naar de Krim uitgezonden. Wat zij daar, in het ziekenhuis van Scutari, aantrof was weerzinwekkend. Een totaal gebrek aan hygiëne, sanitaire voorzieningen, discipline en middelen. Naast slechte verzorging was er ook nauwelijks eten voor de gewonden en werd het ziekenhuis overspoeld door ratten.
IJzeren discipline
Het lukte Florence en haar team, met name door een ijzeren discipline en toepassing van de kennis en kunde die zij opgedaan had in Frankrijk en Duitsland, het ziekenhuis en de verzorging van gewonden binnen enkele maanden te verbeteren. Zelf sliep zij maar een paar uur per nacht en ook het team van verpleegsters moest onder haar strakke regime vele uren per dag werken. Van vroeg in de ochtend tot in de avond.
Florence nam zelf de avondrondes voor haar rekening. Dan liep zij met een kaarsverlicht lampje rondes langs alle gewonden. Zo kreeg ze de bijnaam die ze de rest van haar leven behield: de dame met de lamp.
Hygiëne bleef echter een groot probleem. Daardoor kwam ook de gezondheid van de verpleegsters zelf in gevaar. Ziektes als dysenterie, tyfus en cholera tierden welig. Met een niet aflatend doorzettingsvermogen en uiteindelijk succesvolle pogingen de hygiëne te verbeteren wist Florence uiteindelijk ook deze uitdaging het hoofd te bieden. Langzaam maar zeker liep het sterftecijfer onder de gewonden terug.
Florence documenteerde vrijwel alles. De conditie van alle patiënten en de ziektes waar zij aan leidden, tot en met de uiteindelijke doodsoorzaak. Geholpen door haar wiskundige kennis ontwikkelde zij complexe statistieken die inzicht gaven in ziekteverloop en het effect van doorgevoerde veranderingen, en verbeteringen in de zorg en hygiëne van de patiënten.
Moderne verpleegkunde
Daarmee leverde zij niet alleen het bewijs voor het effect van haar beleid, maar ook de basisinformatie voor de ontwikkeling van de moderne verpleegkunde. Florence zorgde niet alleen ervoor dat statistieken hun intrede deden in de verpleging en gezondheidszorg, zij was ook de uitvinder van het pooldiagram. Een van de meest bekende pooldiagrammen is die van het verloop van de sterfte onder gewonde soldaten tijdens haar werk in de Krim. Dankzij het pooldiagram1 werden de resultaten van haar werk in één oogopslag duidelijk zichtbaar gemaakt
Bij terugkeer in Engeland richtte Florence de eerste opleiding voor verpleegkundigen op. Het daarvoor benodigde geld, 50.000 pond en een ongekend kapitaal voor het midden van de 19e eeuw, zamelde zij zelf in. Haar eigen gezondheid, die fors te leiden had gehad door de erbarmelijke omstandigheden waarin zij in de Krim gewerkt had, liet het niet toe dat zij zelf de school ging leiden. In plaats daarvan nam Florence de rol van adviseur aan en stortte zij zich op het schrijven van boeken over hoe zij vond dat de verpleging verbeterd kon worden.
Verpleegkunde arbeidersklasse
Tot haar meest bekende en waardevolle boeken behoorden titels als ‘Notes in Nursing: What It Is and What It Is Not’, ‘Notes on Nursing : A Guide for Today’s Caregivers’, maar ook ‘Notes on Nursing for the Labouring Classes’. Dat laatste boek behandelde feitelijk de verpleegkunde voor de arbeidersklasse: basis gezondheidszorg voor patiënten met beperkte financiële middelen.
Naast boeken over verpleging en gezondheidszorg ontwikkelde Florence adviezen voor gezonde voeding in ziekenhuizen en op het strijdveld en hoe de verpleging het beste georganiseerd kan. ‘Directions for Cooking by Troops: In Camp and Hospital’ en ‘Organizing of Nursing’, zijn twee voorbeelden daarvan. De boeken van Florence vormden in de decennia die volgden de leidraad en basis voor de moderne verpleegkunde.
Florence Nightingale, visionair
Tot aan haar dood, in 1910 op 90-jarige leeftijd, bleef Florence zich inzetten voor het verbeteren van de verpleegkunde. Het verhaal van Florence Nightingale, ‘The lady with the lamp’, is het verhaal van een visionair die haar tijd ver vooruit was en zich bij het behalen van haar doelen niet liet weerhouden door geldende etiketten en regels. Alleen zo slaagde zij er in de verpleegkunde en gezondheidszorg te innoveren op een manier die tot dat moment nog ondenkbaar was.
Florence Nightingale was de eerste innovatie- visionair van de gezondheidszorg. Personen die de zorg nu, in het tijdperk waarin de wereld kampt met een pandemie en de gezondheidszorg toekomstbestendig gemaakt moet worden, hard kan gebruiken.
