‘Van Sensoren naar Zorg:’ de rol van toekomstige professionals

Langdurige of intense stress kan tot lichamelijke en psychische gezondheidsklachten leiden. Goed stressmanagement helpt bij het terugdringen van deze klachten. Door het meten van het stressniveau via draagbare sensoren (wearables) kan iemand inzage krijgen in zijn eigen stressniveau of in het stressniveau van iemand anders die daarover zelf niet goed kan communiceren. Studenten dragen bij aan onderzoek naar de ontwikkeling van deze draagbare sensoren, samen met docent-onderzoekers, eindgebruikers, zorgprofessionals, ICT’ers en juridische experts.

Stress-gerelateerde klachten hebben een negatieve invloed op de gezondheid van mensen. De kwaliteit van leven van de cliënt neemt af en de gezondheidszorgconsumptie neemt door de stressklachten toe. Daarom is het belangrijk dat mensen weten hoe ze hun stressklachten positief kunnen beïnvloeden, ook wel ‘stressmanagement’ genoemd. 

Cruciaal voor stressmanagement is dat mensen inzage krijgen en hebben in het verloop van hun stressklachten. Dat kan bijvoorbeeld door slimme sensoren in te zetten om stress betrouwbaar te meten en te monitoren. Het beter kunnen managen van stress kan leiden tot minder zorgconsumptie, maar ook tot een beter passend zorgaanbod, omdat zo beter ingespeeld kan worden op de specifieke situatie van de zorgvrager. Dit verhoogt ook de kwaliteit van zorg omdat er betere keuzes kunnen worden gemaakt.

Twee gebruikersgroepen

In het project ‘Van Sensoren naar Zorg’ onderzoeken we de ontwikkeling en de optimalisatie van sensoren en van software voor stressmanagement in zorgomgevingen. Ons onderzoek is gericht op twee belangrijke gebruikersgroepen: 

• Personen met aanhoudende lichamelijke klachten (ALK).

• Personen met dementie. 

Bij de eerste groep is eigen inzicht in stressniveaus essentieel voor de behandeling (‘quantified me’) omdat zelfinzicht hen helpt bij het beter kunnen omgaan met de klachten, terwijl bij de tweede groep zorgprofessionals baat hebben bij inzicht in het stressniveau van hun cliënten om onbegrepen gedrag beter te kunnen begeleiden (‘quantified you’). 

De centrale vraagstelling bij dit onderzoek gaat dan ook over: het toepassen van stress-gerelateerde metingen met wearables in de gezondheidszorg. Om die op den duur goed te laten landen in de praktijk nemen we vanaf het begin de sociale, technische en juridische eisen en eisen vanuit het zorgproces mee. 

Transdisciplinaire samenwerking

Een belangrijk kenmerk van het onderzoeksproject is de intensieve samenwerking tussen ICT, recht en gezondheidszorg, ook wel transdisciplinaire samenwerking genoemd. Die samenwerking omvat ook verschillende perspectieven zoals die van academici, het bedrijfsleven, cliënten en zorgprofessionals.

ICT-expertise borgt de technische integriteit van de prototypes. Expertise uit de gezondheidszorg zorgt ervoor dat de ontwikkelingen goed aansluiten bij klinische behoeften en praktische toepasbaarheid in zorgomgevingen. Juridische expertise wordt geïntegreerd om te waarborgen dat technologische ontwikkelingen voldoen aan wet- en regelgeving zoals de MDR (Medical Device Regulation) en de EU AI Act (Europese verordening die het gebruik van algoritmes en Artifical Intelligence reguleert). De wet- en regelgeving wordt vanaf het begin meegenomen in de ontwikkeling van prototypes. Deze transdisciplinaire aanpak zorgt ervoor dat de technologieën ook daadwerkelijk waarde toevoegen aan de zorgpraktijk. 

Leergemeenschap ontwikkelt apps

Het project ‘Van Sensoren naar Zorg’ biedt een rijke leeromgeving voor studenten van diverse opleidingen, zoals opleidingen voor paramedici, ICT’ers en juristen (zie ook figuur 1 op pagina 89). In samenwerking met verschillende stakeholders, zoals onderzoekers, studenten, cliënten, in(formele) zorgverleners, softwareontwikkelaars en juridische experts, heeft het project een leergemeenschap gevormd. Deze gemeenschap heeft gewerkt aan de ontwikkeling van prototypes van applicaties die stressniveaus meten.

De leergemeenschap bestaat uit onderzoekers en studenten van drie academische domeinen (gezondheidsberoepen, ICT en recht), samen met vier zorginstellingen (gezondheidscentra die patiënten met aanhoudende lichamelijk klachten (ALK) behandelen en twee verpleeghuizen voor mensen met dementie) en zes kleine tot middelgrote ondernemingen (mkb's) in de ICT-sector. Alle onderzoeksactiviteiten worden gezamenlijk uitgevoerd met studenten die hun onderwijsprojecten uitvoeren binnen de leergemeenschap. 

Faciliteren betrokkenheid

Om de betrokkenheid van studenten in deze leergemeenschap te faciliteren, worden alle projectactiviteiten gesynchroniseerd met de onderwijsperiodes van de studenten gedurende de tweejarige projectperiode. Elk semester worden nieuwe studenten geïntroduceerd in de leergemeenschap, terwijl onderzoekers en niet-academische partners constant verbonden blijven. Dit laatste zorgt voor een effectieve kennisoverdracht tussen verschillende studentcohorten. 

Ieder semester vinden er drie bijeenkomsten van de leergemeenschap plaats om samenwerking, feedback en iteraties van onderzoeks- en ontwerpactiviteiten mogelijk te maken. Aan het begin is er een bijeenkomst voor het maken van werkafspraken met de nieuwe studenten. Ook is er ruimte voor training en om verwachtingsmanagement voor beide partijen te doen. Halverwege is er een verfijning van de opdrachten en zijn er tussentijdse evaluaties. Tot slot is er een bijeenkomst voor de presentatie van de onderzoeksresultaten voor alle betrokken partijen. Daarnaast komen leden van de leergemeenschap gedurende het semester in verschillende samenstellingen bijeen, afhankelijk van de specifieke onderzoeksactiviteiten en de specifieke inhoudelijke samenwerking tussen studenten en leden van de leergemeenschap.

Er zijn diverse methoden toegepast en bevindingen vanuit de verschillende perspectieven samengebracht om de vraagstelling van dit project te beantwoorden. Zo werd er een analyse gedaan van behoeften en eisen vanuit het zorg-, het technisch- en het juridisch domein. Op basis daarvan zijn er prototypes gemaakt. 

Door het testen met deze prototypes in de dagelijkse praktijk werden de behoeften en de eisen verder geconcretiseerd en verfijnd. Dit leidde weer tot een aanpassing van de prototypes. Voor het onderwijs betekende dit dat er gedurende de twee jaar van het project in iedere fase van het onderzoek ruimte was voor studenten uit de drie academische domeinen (gezondheidsberoepen, ICT en recht). 

Transdisciplinair samenwerken 

Transdisciplinair samenwerken blijkt essentieel voor het oplossen van complexe problemen in de zorg. In ‘Van Sensoren naar Zorg’ werken studenten samen met (toekomstige) professionals uit verschillende disciplines, wat hen beter voorbereidt op de realiteit van de beroepspraktijk. Ze leren niet alleen de technische en de juridische vaardigheden, maar ook hoe ze effectief kunnen communiceren en samenwerken met professionals uit andere vakgebieden. Dit is cruciaal voor hun ontwikkeling als toekomstige zorgverleners, juristen en ICT-specialisten. 

Het betrekken van studenten in dit project biedt verschillende voordelen voor het onderzoek zelf. Studenten brengen nieuwe ideeën en perspectieven in, wat bijdraagt aan de innovatie en creativiteit van de oplossingen. Daarnaast helpen studenten bij het valideren van de technologie in de praktijk, waardoor realistische feedback wordt verkregen over de haalbaarheid en de bruikbaarheid van de prototypes. 

Meer weten over dit project? Kijk op: www.fontys.nl/smartwearables voor een volledig projectoverzicht.

Dankwoord

Dank aan alle studenten die hebben bijgedragen aan het onderzoeksproject, samen met verschillende onderzoekers van Fontys, Juridische Hogeschool Avans & Fontys, Hogeschool Utrecht en de Ben Gurion Universiteit (Israël). Daarnaast zijn er bij zowel het onderzoek als bij het begeleiden van de studenten verschillende zorginstellingen - zoals BrabantZorg, Vitalis, Stroomz en Leidsche Rijn Julius Gezondheidscentra - en bedrijven - zoals Fourtress, Medrecord, Games for Health, inMotionVR, SMITH advies & consultancy, Bureau Moeilijke Dingen en Kinetic analysis - betrokken geweest. Hun bijdrage aan dit onderzoeksproject is erg waardevol geweest. Als laatste willen we alle patiënten, mantelzorgers en zorgverleners bedanken.