In deze rubriek licht ditmaal dr. Tom van de Belt diverse wetenschappelijke studies toe op het snijvlak van digitalisering en gezondheid. Eén studie bekijkt de meerwaarde van virtuele assistenten voor mensen met diabetes. In een tweede studie is onderzocht hoe betrouwbaar het zelf thuis meten van de bloeddruk is zonder de gebruikelijke oppompbare band.
Mensen met diabetes gebruiken virtuele assistent
Virtuele assistenten zoals chatbots zijn al normaal als je contact opneemt met bijvoorbeeld je bank of verzekeraar. In de zorg zijn ze nog geen gemeengoed. Vanuit ICT&health volgen we de ontwikkelingen op de voet en bespraken we in deze rubriek al de kansen voor de zorg (ICT&health 2017:5) en het aspect veiligheid (ICT&health 2018:5) als het gaat om virtuele assistenten. De afgelopen periode werkten het Radboudumc en Stielo zorggroep Nijmegen Noord aan een variant voor mensen met diabetes.
Virtuele assistent Susan is speciaal ontwikkeld voor mensen met chronische aandoeningen. In eerste instantie is gekozen voor diabetes type 2. Dat was een bewuste keuze. Projectleider Barend Heeren: “In Nederland hebben meer dan een miljoen mensen deze aandoening. De kosten voor de maatschappij zijn daardoor enorm. Ook kan diabetes grote gevolgen hebben voor de kwaliteit van leven, met name op de lange termijn.”
Een focus op preventie is daarom noodzakelijk. In een recent NRC-stuk schrijven hoogleraren dat door betere preventie misschien wel 40 procent van de mensen met diabetes zonder medicatie verder kan1. Heeren: “Met een virtuele assistent zou je heel veel mensen tegelijk kunnen ondersteunen bij hun zelfmanagement en preventie. Dat is wat we hebben verkend.”
Kenmerken Susan
De interventie betreft een chatbot voor de smartphone, die zelfmanagement en een gezonde leefstijl ondersteunt. Susan is geen trainer met een ‘belerend vingertje’, maar meer een geïnteresseerd maatje met een immer positieve instelling. Het bijzondere is dat geen aparte app geïnstalleerd hoeft te worden, gebruikers sturen simpelweg een bericht naar contactpersoon ‘Susan’ en het gesprek start.
Op de eerste plaats kan Susan vragen beantwoorden zoals: “Welk brood kan ik het beste kiezen?” Expert kunstmatige intelligentie Jules Lancee zegt er het volgende over: “Susan heeft op veel vragen al een antwoord, maar nog niet op alle specifieke vragen. Daarom hadden we tijdens de test een multidisciplinair team achter de hand dat Susan het antwoord in kon fluisteren. Zo kreeg de gebruiker altijd een passend antwoord.”
Studieresultaten
In een exploratieve studie kregen elf mensen (44-69 jaar) vier weken toegang tot de eerste versie van Susan via hun eigen smartphone. Ook kregen ze apparatuur om hun bloeddruk en gewicht bij te houden. De studie bestond uit een kwalitatief2 en kwantitatief3 deel. In totaal verstuurden mensen 196 berichten naar Susan. Inhoudelijke analyse liet zien dat bijna de helft van de berichten ging over (vragen over) voeding.
Uit de interviews bleek dat deelnemers Susan gebruiksvriendelijk vonden. Ze kreeg daar gemiddeld een 7,5 voor. Het was eenvoudig met haar te spreken en één van de deelnemers gaf aan dat het ‘gewoon Whatsappen’ was. Uit ingevulde vragenlijsten bleek echter dat gebruiksvriendelijkheid ‘slechts’ marginaal was op de ‘usability scale’. Dit heeft volgens de onderzoekers te maken met technische problemen met de meetapparatuur en het feit dat Susan nog niet alles wist.
Self-efficacy
Deelnemers vulden voor en na de studieperiode vragenlijsten in. De belangrijkste uitkomst hiervan was dat de ‘self-efficacy’ (zelfredzaamheid) statistisch significant verbeterde. Scores over kwaliteit van leven veranderden niet. Uit de interview bleek dat deelnemers vonden dat het inzicht in de eigen situatie door Susan toenam. Tot slot werden ook klinische parameters waaronder gewicht en bloeddruk bijgehouden. Die veranderden niet gedurende de studieperiode.
Toekomst
De onderzoekers geven aan dat het haalbaar is om een tool zoals Susan te gebruiken in de zorg. Ondanks dat het een kleine studie was, is er veel geleerd: ook over hoe de tool verbeterd kan worden. Een aanbeveling is om de verschillende tools - waaronder Susan en verschillende wearables - nog beter te koppelen of tenminste te zorgen voor één interface.
Huisarts en onderzoeker Henk Schers ziet kansen voor Susan: “Het is interessant om te kijken op welk moment mensen het meeste hebben aan Susan. Als je pas net weet dat je diabetes hebt, heb je wellicht veel vragen en is het fijn dat je die kunt stellen. Ook kan de manier waarop Susan proactief reageert geoptimaliseerd worden. Stel dat je een paar dagen erg weinig hebt bewogen, dan kan het helpen dat Susan je vraagt hoe het met je gaat of de tip geven dat het vandaag lekker wandelweer is.”
Cuffless bloeddrukmeten in de thuissituatie
Zelf je bloeddruk meten is niet nieuw. Dat ‘cuffless’ doen - zonder oppompbare band om de arm - is het wel. Dit maakt bloedruk meten gebruiksvriendelijker en sneller. De belangrijkste vraag is natuurlijk of het even betrouwbare resultaten oplevert als conventionele apparatuur. Eerder bespraken we in ICT & Health de resultaten van studies naar cuffless bloeddruk meten in het ziekenhuis (2017:6). Ogink en collega’s gaan een stapje verder. Zij onderzochten1 deze manier van meten in de thuissituatie.
Cuffless bloeddruk meten werkt anders dan de conventionele oscillometrische methode. Een algoritme berekent in 20 seconden de systolische bloeddruk op basis van de ‘pulse transit time’ – de tijd die de ‘bloedgolf’ nodig heeft om na een contractie van de hartspier weefsels te bereiken. Daarvoor gebruikt de apparatuur een elektrisch signaal (ecg), een inschatting van de hoeveelheid zuurstof in het bloed (SpO2) en de vaatcompliantie van een individu. De vaatcompliantie wordt bepaald met een calibratie.
Studie opzet
De onderzoekers voerden een ‘mixed methods study’ uit om de haalbaarheid van deze manier van thuis bloeddruk meten te bepalen bij elf mensen met hypertensie. Ze gebruikten hiervoor de ‘CheckMe’-toepassing. De studie duurde drie weken. Er werd niet alleen gekeken naar de gemeten waarden en gebruiksvriendelijkheid van apparatuur, maar ook naar hoe mensen metingen uitvoerden met het apparaat.
Arts en onderzoeker Paula Ogink: “We trainden deelnemers voor de studie zodat ze de apparatuur correct gebruikten. Heel relevant, want thuis moesten de deelnemers het helemaal zelf doen. Ongecontroleerd dus. Om de kwaliteit van een meting te bepalen – en dus om uit te sluiten dat apparatuur foutief gebruikt werd – maakten we aan het eind van de studie een filmopname van metingen gedaan door deelnemers.”
Resultaten
Deelnemers gebruikten CheckMe twee keer per dag en voerden telkens dubbele metingen uit. De correlatie daartussen was goed (r=0.86). De waarden kwamen niet overeen met die van conventionele bloeddrukmeters die deelnemers al gebruikten in het kader van hun hypertensie. Van de in totaal 1.020 metingen kon de CheckMe in één op de vijf metingen geen bloeddruk vaststellen. De onderzoekers geven aan dat dit te maken had met temperatuur van de vingers, huidskleur en vingers die te hard op de sensor werden geduwd.
Het kwalitatieve deel liet zien dat deelnemers een toegenomen motivatie hadden om de bloeddruk te meten door de het gemak waarmee dat met de cuffless meting met de CheckMe kan. Analyse van de videobeelden liet zien dat vier gebruikers foutloos alle metingen deden. De andere deelnemers maakten één of twee fouten.
