De Nationale visie en strategie voor het gezondheidsinformatiestelsel (NVS) schetst de beweging via gegevensuitwisseling naar databeschikbaarheid. En laat databeschikbaarheid nou ook precies de kern zijn van de European Health Data Space (EHDS). Met de Wet elektronische gegevensuitwisseling in de zorg (Wegiz) is Nederland op koers om de EHDS-ambities waar te maken. De Wegiz en de EHDS streven allebei naar verlaging van de administratiedruk en verbetering van de zorg door het verplichten van gestandaardiseerde elektronische gegevensuitwisseling en versterken elkaar dus.
Met de Wegiz worden zorgverleners stap voor stap verplicht zorggegevens elektronisch en gestandaardiseerd uit te wisselen. De Wegiz is een kaderwet, die het mogelijk maakt om met een algemene maatregel van bestuur (AMvB) gegevensuitwisselingen aan te wijzen die elektronisch moeten plaatsvinden. Daarnaast kan de Wegiz de beschikbaarheid van zorggegevens voor burgers via een persoonlijke gezondheidsomgeving (PGO) verplichtstellen.
Om afspraken over de uitwisseling eenduidig vast te leggen, verwijst een AMvB naar een kwaliteitsstandaard waarin staat welke gegevens zorgverleners uitwisselen. En naar NEN-normen, die eisen stellen aan de uitwisseling. Een NEN-norm verwijst weer naar een informatiestandaard, die een brug slaat tussen het zorgproces en de ICT, en zorgt voor eenheid van taal en techniek.
Op de Wegiz-meerjarenagenda (MJA Wegiz) – die in nauw overleg met het zorgveld tot stand is gekomen – staan de geprioriteerde gegevensuitwisselingen die geschikt zijn om als eerste verplicht elektronisch te laten verlopen:
- BgZ: 2025.
- Medicatie: 2024-2025.
- eOverdracht: 2026.
- Beeld: nog te bepalen.
- Acute zorg: nog te bepalen.
De Wegiz in de praktijk
Een van de geprioriteerde gegevensuitwisselingen op de MJA Wegiz is de elektronische verpleegkundige overdracht of eOverdracht. Het streven is om de AMvB voor eOverdracht in de tweede helft van 2026 te publiceren. De AMvB zal in dat geval in werking treden op 1 januari 2027.
Onder andere door de versnippering van elektronische zorgdossiers en het gebruik van verschillende terminologie, kan er bij de overdracht van een patiënt of cliënt naar een andere zorgaanbieder iets misgaan met de gegevens over die patiënt of cliënt. De gegevens kunnen bijvoorbeeld onvolledig of niet actueel zijn, of helemaal ontbreken. Met als gevolg dat zorgprofessionals informatie moeten controleren of overtypen.
Marley Werleman, portefeuillehouder eOverdracht bij VWS: “Met de eOverdracht zorgen we voor het terugdringen van de administratieve lasten en dragen we bij aan een veilige, cross-sectorale verpleegkundige overdracht. We luisteren daarbij goed naar de beroepsgroep zelf en werken samen aan vooruitgang met de vooroplopende regionale samenwerkingsverbanden van zorgaanbieders én leveranciers. Afgelopen september gingen de regio’s IJssel-Vecht en Achterhoek live met een deel van de eOverdracht. Dat zijn de momenten waarop we allemaal echt trots zijn en die energie geven om samen door te blijven pakken.”
Naast VWS werken ook verschillende veldpartijen aan eOverdracht. De beroepsvereniging voor verpleegkundigen, verzorgenden en verpleegkundig specialisten (V&VN) werkt bijvoorbeeld samen met Nictiz, brancheverenigingen, chief nursing information officers (CNIO’s), eindgebruikers en leveranciers aan de doorontwikkeling van de informatiestandaard eOverdracht. De kwaliteitsstandaard eOverdracht is af en zal na akkoord van alle betrokken partijen begin 2025 worden gepubliceerd. De norm NEN 7545 eOverdracht is in het najaar van 2024 in internetconsultatie gegaan en zal ook begin 2025 worden gepubliceerd.
Wat is de EHDS
De EHDS streeft naar een betere beschikbaarheid van elektronische gezondheidsgegevens voor betere gezondheidszorg en bevordering van (medisch ) wetenschappelijk onderzoek, zorginnovatie en beleidsontwikkeling. Verder creëert de EHDS rechten voor burgers zodat zij beter regie kunnen voeren over de gezondheidsgegevens die over hen zijn vastgelegd. De drie hoofdonderwerpen van de EHDS zijn: primair datagebruik, secundair datagebruik en regulering van de markt voor EPD-systemen.
In het voorjaar van 2024 is er een politiek akkoord bereikt over de EHDS-verordening. De verwachting is dat de verordening in het eerste kwartaal van 2025 door het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie wordt ondertekend.
Primair datagebruik
Primair datagebruik gaat over het gebruik van gezondheidsgegevens voor het verlenen van zorg. De EHDS zorgt ervoor dat zorgprofessionals makkelijker de nodige en juiste gegevens van patiënten uit binnen- en buitenland kunnen opvragen en inzien. Dat scheelt hen administratieve lasten, waardoor zij patiënten beter kunnen helpen.
Voor burgers maakt de EHDS het makkelijker om ook in andere EU-landen op tijd de juiste zorg te krijgen, omdat overal dezelfde regels gaan gelden. Verder krijgen burgers binnen de EHDS meer rechten over gegevens die over hun gezondheid zijn vastgelegd. Bijvoorbeeld het recht op directe toegang tot die gegevens; het recht om die gegevens wel of niet met zorgprofessionals te delen of de inzage ervan te beperken; het recht om in te zien welke zorgprofessionals toegang hebben gevraagd tot gezondheidsgegevens die over hen zijn opgeslagen. EU-landen kunnen daarnaast een opt-out-regeling invoeren, waarmee burgers kunnen kiezen om gegevens over hun gezondheid niet beschikbaar te stellen.
Secundair datagebruik
Als gezondheidsgegevens worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek, innovatie of beleid, noemen we dat secundair datagebruik. De EHDS stelt voor dit gebruik strikte voorwaarden op, zoals waarborgen voor privacy en veiligheid.
De EHDS verplicht alle EU-lidstaten om een Health Data Access Body (HDAB) in te richten. Dat is een orgaan dat veilig gebruik van gezondheidsgegevens voor secundaire doeleinden mogelijk maakt. In Nederland werkt het programma HDAB-NL aan een HDAB voor Nederland.
Reguleren EPD-markt
Elektronische patiëntendossiers moeten binnen de EHDS aan dezelfde vereisten voldoen. Daarmee wil de EU goede en veilige toegang tot de patiëntendossiers borgen. Alle EPD-systemen moeten voldoen aan de specificaties van een Europees uitwisselingsformaat voor elektronische patiëntendossiers. Dit betekent bijvoorbeeld dat systemen veilig zijn, eenzelfde taal gebruiken (interoperabiliteit) en bijhouden welke handelingen in dat systeem zijn geregistreerd (logging).
Relatie Wegiz en EHDS
De Wegiz en de EHDS werken allebei met geprioriteerde gegevensuitwisselingen. Voor de Wegiz gaat het over: medicatieoverdracht, eOverdracht, de basisgegevensset zorg (BgZ), beeldbeschikbaarheid en acute zorg. Voor de EHDS gaat het over de primaire gegevensuitwisselingen: de Europese patiëntsamenvatting, ePrescription & eDispensation, medische beelden, labresultaten, en ontslagbrieven.
Tussen de geprioriteerde gegevensuitwisselingen onder de Wegiz en de EHDS zit overlap. Dit betekent dat bepaalde gegevens die in Nederland al worden ingebouwd in het kader van de Wegiz ook voor de EHDS verplicht zijn. Een voorbeeld is het digitaal voorschrijven binnen de Wegiz-gegevensuitwisseling medicatieoverdracht. Dit zit ook in de EHDS-gegevensuitwisseling ePrescription. Naast deze overlap, de zogenaamde ‘fits’, zijn er ook aanpassingen nodig om te kunnen voldoen aan de EHDS. Deze zogenaamde ‘gaps’ worden de komende periode onderzocht en binnen Europa besproken in inhoudelijke werkgroepen.
Gepke Delwel, projectleider Medicatieoverdracht bij VWS, vertelt hierover: “In het programma Medicatieoverdracht beproeven we de nieuwe manier van medicatieoverdracht in de keten. Leveranciers van tien zorginformatiesystemen en drie PGO’s passen hun software aan. Dat gebeurt in continue afstemming met een groep betrokken zorgverleners die testen of het goed en makkelijk werkt. Een complexe klus en we behalen resultaten! Zo is het proces van ‘digitaal voorschrijven’ inmiddels door alle softwareleveranciers ingebouwd.”
Gefaseerde impactanalyse
In april 2024 is VWS gestart met impactanalyses van de EHDS op de Wegiz. Dit is een continu proces dat rekening houdt met de doorlooptijd van de EHDS. In de EHDS-verordening is een gefaseerde aanpak beschreven waarbij in een periode van zes jaar wordt toegewerkt naar maximale interoperabiliteit. Deze periode biedt ruimte om de impact op de Wegiz te analyseren aan de hand van een gefaseerd stappenplan.
“We hebben in het stappenplan een prioritering aangebracht om de focus te kunnen leggen op de antwoorden die nodig zijn voor de continuïteit van de ontwikkeling van gegevensuitwisseling. In eerste instantie kijken we in de impactanalyses onder andere naar certificering en de raakvlakken tussen de gegevensuitwisselingen”, aldus Kejan Beemer, senior beleidsmedewerker Wegiz bij VWS. Vanuit VWS wordt er verder actief op gestuurd dat tijdens de onderhandelingen over de EHDS rekening wordt gehouden met bestaande nationale beleidstrajecten. “Uitgangspunt was en blijft dat de EHDS zoveel mogelijk nationale trajecten accelereert”, vertelt Roger Lim, coördinerend beleidsmedewerker EHDS bij VWS.
Wat je nu al kunt doen
Inmiddels is er al een aantal belangrijke mijlpalen rondom vier geprioriteerde gegevensuitwisselingen van de MJA Wegiz bereikt. Zo zijn de NEN-norm voor de BgZ en de NEN-norm voor elektronisch voorschrijven en ter hand stellen (onderdeel van medicatieoverdracht) beschikbaar. De informatiestandaarden voor eOverdracht, medicatieoverdracht (medicatieproces), digitaal voorschrijven, en acute zorg zijn klaar. En voor medicatieoverdracht en acute zorg zijn ook de kwaliteitsstandaarden al gepubliceerd.
Ga dus aan de slag en begin met de implementatie. Het realiseren van gegevensuitwisseling is niet alleen een technische implementatie, maar ook een veranderkundig proces waarvoor tijd nodig is.
Meer informatie: Link
Wil je meepraten over de EHDS? Meld je aan voor de EHDS-community en praat mee, denk mee, doe mee.
