Programma’s voor fysieke prehabilitatie zijn er steeds meer, bijvoorbeeld om iemand sterker en fitter te maken voor sneller herstel na een operatie. Klachten zoals angst en neerslachtigheid voorafgaand aan een operatie of behandeling aanpakken, gebeurt echter nog weinig. Terwijl je hiermee veel mentale klachten na een operatie of behandeling kunt voorkomen, en daarmee groeiende druk op de GGZ. E-health aanbieder Minddistrict werkt daarom samen met onderzoekers van het Radboudumc aan digitale interventies voor mentale prehabilitatie en (na)zorg.
Prehabilitatie is een programma voorafgaand aan je operatie of behandeling, dat herstel moet bevorderen na bijvoorbeeld een knie- of dikkedarmoperatie, en de kans op complicaties verkleint. Veel mensen ervaren echter ook mentale klachten omdat ze opeens patiënt zijn, een operatie moeten ondergaan of langdurig ziek zijn.
Ook angst komt vaak voor. Veel mensen zijn bang voor hun operatie. Of hebben na afloop angst dat hun ziekte terug komt. Dit kan ook gepaard gaan met stemmingsklachten zoals neerslachtigheid. Dergelijke mentale klachten vergroten de kans op chronische pijn en verdere toename van mentale klachten, of bijvoorbeeld langdurig medicatiegebruik. Wanneer mentale problemen rondom een operatie of behandeling niet goed worden opgepakt, kunnen de klachten toenemen en zal men uiteindelijk in een later stadium waarschijnlijk hulp nodig hebben van de geestelijke gezondheidszorg. Deze dure zorg en persoonlijk lijden hadden voorkomen kunnen worden.
Gerichte, vroegtijdige behandeling
Minddistrict en het Radboudumc werken daarom samen aan evidenced-based, betaalbare en opschaalbare digitale interventies om psychische klachten bij ziekenhuispatiënten gericht en vroegtijdig te behandelen. Mentale prehabilitatie dus.
Onderzoekers van het Radboudumc ontwikkelen hiertoe zelf in het Content Management Systeem (CMS)1 van Minddistrict meerdere online interventies. Want, zo is de gedachte: als mentale klachten zoals angst en neerslachtigheid voor een operatie/behandeling direct aandacht krijgen, leiden ze later niet of minder tot mentale stoornissen en dus druk op de GGZ.
Inmiddels zijn binnen de samenwerking de eerste digitale interventies ontwikkeld en onderzocht: Buddy – een Mindfulness based training tijdens en na kanker; OncoCogTrain – voor negatieve gedachten die iemand kan ervaren na kanker. Daarnaast staan inmiddels nieuwe initiatieven in de startblokken, zoals een digitale interventie voor angst en pijn na een operatie met behulp van Cognitive Bias Modification.
Binnen het Radboudumc worden de ontwikkelde online interventies onderzocht en wordt er bewijs verzameld om te zien of ze werken en gebruiksvriendelijk zijn. Vervolgens kunnen deze interventies in de catalogus van het Minddistrict-platform opgenomen worden om zo de benodigde en stabiele opschaling te realiseren, vertelt Dr. Janna Vrijsen, gedragswetenschapper en Associate Professor bij Radboudumc.
Opschaling realiseren
“De samenwerking met Minddistrict is belangrijk omdat we er samen voor zorgen dat we tot opschaling komen. Nu merk je vaak dat als de onderzoekssubsidie stopt, een ontwikkelde toepassing een stille dood sterft. Of een startup heeft een prachtige app ontwikkeld, maar niet de capaciteit om die breed in de markt te zetten. We willen iets duurzaams neerzetten dat langere tijd op een stabiele manier veel mensen kan helpen.”
Vrijsen tekent hierbij aan dat er binnen het wetenschappelijk onderzoek en de zorg wel meer bewustzijn is ontstaan dat samenwerking nodig is om tot opschaling te komen. Die verandering ziet ook Barry Meesters, Director Growth & Partnerships bij Minddistrict. “Maar te vaak nog wordt er een toepassing ontwikkeld die alleen goed genoeg is voor een onderzoek en bewezen functioneel effectief is. Alleen: wat er nodig is voor duurzaam opschalen wordt vaak onderschat. Dan sterft het inderdaad die stille dood.”
Om dit te voorkomen, gaan Minddistrict samen met diverse afdelingen van het Radboudumc voor uiteenlopende somatische aandoeningen ook mentale prehabilitatie realiseren. De focus ligt bij somatiek nu meestal op behandeling of operatie zelf: je hebt iets en dat moet weg of verholpen worden. De mentale impact, zoals angst voor de behandeling, angst om dood te gaan en een gezin achter te laten, kreeg vaak pas daarna veel aandacht. Op het moment dat je dan een GGZ-traject inging, was het probleem vaak al veel groter. Meesters: “Het mooie van de samenwerking met het Radboudumc is dat we de aanpak van die mentale problemen meer naar voren trekken in het behandelproces.”
Bewijs lastig
Hoewel Meesters en Vrijsen ervan overtuigd zijn dat mentale prehabilitatie patiënten geestelijk sterkt en de druk op de GGZ op langere termijn beperkt, kan de onderzoekster de lange -termijnwinst (nog) niet met bewijs onderbouwen. “Het is nog niet gemeten of mensen, die bijvoorbeeld acht jaar na een operatie, met een angststoornis in de GGZ terecht komen, wel of geen positieve invloed van een prehabilitatietraject hebben ervaren. Bewijs voor dergelijke lange-termijneffecten hebben we uiteindelijk nodig.”
Dat ligt volgens Vrijsen ook deels aan hoe onderzoek gefinancierd wordt. Meestal heeft financiering een looptijd van maximaal 5-6 jaar. Voorbij die horizon kun je niet zien of en zo ja, in welke mate, prehabilitatie geholpen heeft om mensen op langere termijn ook mentaal sterker te houden. Wel geloven Vrijsen en Meesters dat door opschaling kleinere effecten grootschaliger positieve impact hebben op mentale gezondheid en daarmee werkdruk en wachtlijsten in de GGZ.
“Je ziet bij bestaande fysieke prehabilitatietrajecten ook positieve effecten bij herstel na een operatie”, stelt Meesters. ”Als je nu ook gedragsverandering en een leefstijl kunt verankeren om angst, stress, depressie etc. te voorkomen of beperken voorafgaand aan een operatie, dan zal dat zeker ook achteraf effecten hebben.”
Concrete resultaten
Wat gaat er de komende tijd concreet gebeuren? Het Buddy-project is al vrij ver gevorderd, schetst Vrijsen. Het onderzoek is grotendeels afgerond en men zit nu in de fase van opname, implementatie en breder uitzetten binnen het ziekenhuis. “Op OncoCogTrain werken we momenteel het meest intensief samen. Samen met mensen die kanker overleefd hebben, maken we de Cognitief Bias Modification – ofwel gedachtentraining – gebruiksvriendelijk binnen Minddistrict. We nemen hier filmpjes voor op, samen met experts in de zorg over de late effecten van kanker. Het is een mooi proces om met Minddistrict, zorgverleners, onderzoekers en natuurlijk mensen die kanker hebben overleefd iets werkends neer te zetten!”
Verder zijn Minddistrict en Radboudumc bezig met het opstarten van een derde project: Cognitive Bias Modification bij angst voor pijn na een operatie. Vrijsen: “Dan zit je echt op de secundaire preventie. Zo kun je ervoor zorgen dat mensen mentaal sterker de operatie in gaan en er achteraf beter uit komen.”
Op korte termijn gaat Minddistrict de Buddy- module op het eigen platform beschikbaar stellen, in een blended care- en zelfhulpvariant, vertelt Meesters. “We kunnen met de spreekwoordelijke druk op de knop die interventie voor elke klant van Minddistrict beschikbaar stellen, stabiel en veilig. OncoCogTrain is nog niet zover, maar zal op korte termijn wel opgeschaald worden in het Radboudumc zelf.”
Financiering drempel
Meesters merkt op dat financiering – of het gebrek daaraan, vaak nog wel een drempel vormt voor opschaling. Ondanks dat hebben zorgverzekeraars wel steeds meer interesse in ketenfinanciering.
“Het is makkelijker om financiering te krijgen als een probleem al groot is en een behandeling nodig, dan wanneer een probleem nog klein is en met preventie beperkt kan blijven. Ziekenhuizen die zo’n interventie van ons zouden kunnen aanbieden in dit kader, zullen terughoudend zijn wanneer ze niet weten of de benodigde kosten voor licenties vergoed worden door de zorgverzekering. Hier merk je ook het dilemma dat het gevoel ontstaat dat de ziekenhuizen de kosten krijgen, en dat de baten - minder werkdruk en kortere wachtlijsten - bij de GGZ vallen.”
Verbreding, verdieping
Minddistrict is ondertussen ook met andere ziekenhuizen in gesprek voor gezamenlijk onderzoek naar mentale prehabilitatie, onder meer op het gebied van transplantaties, MS en nierziekten. “Bij transplantatie gaat het bijvoorbeeld over de angst of het lichaam het orgaan zal gaan afstoten. Bij ziektebeelden zoals MS of ALS zie je angst voor achteruitgang, of voor een naderende levenseinde. Een aantal zaken zal in elke interventie generiek zijn, maar je hebt ook hele ziektebeeld-specifieke zaken.”
Het Radboudumc wil onder meer slagen maken in het combineren van somatische en psychische zorg, stelt Vrijsen. “Pijn en ziekte hebben invloed op je mentaal welbevinden en andersom. En sport of anderszins bewegen zorgt er niet alleen voor dat je fitter bent, maar het werkt ook tegen stress. Mijn stip op de horizon is om veel meer integratie van digitale ondersteuning voor somatische en mentale klachten te realiseren. En het liefst ook nog om een vinger aan de pols te houden wanneer een behandeling afgelopen is. Daar werken we bij het Radboudumc aan.”
Referentie
