De zorg staat zwaar onder druk, dat is geen nieuws. Met het Integraal Zorgakkoord (IZA) beoogt de overheid via diverse thema’s oplossingen te ontwikkelen voor het dreigende en nijpende tekort aan zorg voor onze samenleving. Maar als mensen hebben wij de neiging om terug te vallen in oud gedrag. Fietsen zullen we nooit verleren en ‘jong geleerd, oud gedaan’ is ook van toepassing op gedrag. Wie herkent dit niet? Maar wie erkent terugval naar oud gedrag en wil daar wat aan doen?
Eén van de thema’s van het IZA is passende zorg, volgens het IZA omschreven als: ‘waardegedreven, komt samen met en rondom de patiënt tot stand, vindt plaats op de juiste plek en gaat over gezondheid in plaats van ziekte’. Dat lijkt eenvoudig, maar is voor velen in de zorg toch wat anders dan het ‘dagelijks in de praktijk handelen’. Het vraagt een ander gedrag dat (nog) niet ‘jong’ aangeleerd is in de opleidingen, en veelal nog niet gebaseerd is op mensgerichte zorg.
Ria’s escaperoom
Met het doel om die gedragsverandering naar mensgerichte zorg te bereiken, is Ria’s escaperoom1 ontwikkeld. In een lerende omgeving worden deelnemers op speelse manier bewust gemaakt van het belang om op een andere manier met hun cliënten om te gaan. In gesprek met Linda van der Leest, adviseur en trainer mensgerichte zorg, leren wij dat Ria’s escaperoom inmiddels meer is dan alleen een methode om een gedragsverandering te bereiken.
Zorgorganisatie Sevagram schafte ‘Ria’ aan in januari 2022. Mede dankzij de inzet van Ria’s escaperoom hebben 22 locaties van Sevagram2 nu het certificaat Mensgerichte Zorg van Planetree3. Bij deze certificering gaat het namelijk vooral om de borging van mensgerichte zorg, dus de duurzaamheid van het nieuwe aangeleerde gedrag. En aan die borging levert Ria een belangrijke bijdrage.
Van der Leest vertelt: “Doen is de beste manier van denken. Tijdens het gebruik van Ria worden alle zintuigen geprikkeld, bijvoorbeeld door het ruiken van Zwitsal en het luisteren naar haar stem. Het ervaringsleren is de beste methode om empathie te leren.”
Herhaling van het leren in Ria is belangrijk voor die borging en om terugval te voorkomen. Hadden medewerkers eerst geen zin om mee te doen en zagen ze het als tijdverspilling, nu vinden ze het fijn om meegenomen te worden in de visie van mensgerichte zorg en om jaarlijks een middag met Ria bezig te zijn. Linda: “Leek de aanschaf van Ria’s escaperoom een grote investering, omgerekend naar het gebruik per deelnemer is het peanuts.”
Betrokkenheid management
Bij Sevagram is samenwerking met het netwerk van de cliënt essentieel. Dat maakt de informele, mensgerichte zorg sterker en is daarom onderdeel van Ria’s escaperoom. Tijdens een certificeringsprocedure van Planetree worden de barrières binnen een zorginstelling vastgelegd, om die vervolgens te slechten. Daarbij wordt veel geluisterd naar de medewerkers. Rondom Ria’s escaperoom is daarom een programma ontwikkeld en is Ria aangepast.
Tijdens de training in de escaperoom worden die barrières en reacties van de medewerkers opgehaald. Die informatie wordt teruggespeeld naar het management - met medeweten van de medewerkers. Zo kan het management een bijdrage leveren aan de borging van mensgerichte zorg. Het gaat overigens niet alleen om de negatieve ervaringen. Ook best practices worden tussen de diverse locaties van Sevagram gedeeld.
Internationale erkenning
Bijzonder is dat Planetree’s standaarden voor de Mensgerichte Zorg Certificering inmiddels erkend zijn door de Internationale Society for Quality in Health Care’s External Evaluation Association (ISQUA EEA4). Deze organisatie erkent externe evaluatieorganisaties in de gezondheidszorg, in het sociaal domein en norm- ontwikkelende instanties over de hele wereld. Deze erkenning valideert dat de normen van Planetree zijn ontwikkeld in overeenstemming met internationale best practices, rekening houden met evidence-based richtlijnen, wettelijke vereisten, kennis van experts en betrokkenheid van eindgebruikers.
Met het oog op de toekomst kan Ria’s escape- room van toenemend belang worden. In 2026 treedt een nieuw financieringssysteem voor gemeenten in werking. De verwachting is dat er grote begrotingstekorten zullen ontstaan bij gemeentes. Het jaar 2026 wordt daarom ook wel het Ravijnjaar5 genoemd. Dit zal zeker zijn weerslag hebben op het sociaal domein (WMO). Mensgerichte zorg kan daardoor zwaar onder druk komen te staan.
Het is dan ook de wens van Van der Leest om Ria’s escaperoom aan te passen voor mantelzorgers en vrijwilligers. “Ideaal zou zijn als er een mobiele versie van Ria zou komen om die mee te kunnen nemen naar zorgverleners thuis.” Het zou volgens Van der Leest een grote teleurstelling zijn wanneer in het Ravijnjaar zorgverleners onder een dusdanige druk komen te staan dat er daardoor een terugval plaatsvindt naar ‘oud gedrag’. Daar ligt dan een mooie taak voor Planetree.
Zorginnovatie-paradox
Niet alleen de terugval naar oud gedrag speelt een rol bij mensgerichte zorg. Er moet ook tijd voor mensgerichte zorg zijn. De enorme toename van digitale technieken kan tijdrovend zijn en tot een overload aan alarmsignalen per dag leiden. Uit gesprekken met zorgmedewerkers blijkt dat 80 procent van deze signalen onnodig of niet dringend zijn. Vaak is de melding van een cliënt een behoefte aan aandacht.
Hans Santegoeds, manager zorgtechnologie, ICT & Innovatie bij Vilente6 noemt dit de ‘zorg- innovatie-paradox’. De inzet van technologie kan tot verwarring leiden bij zorgmedewerkers. Zelfs tot een verstoring van de aandacht voor de cliënt waarbij de zorgmedewerker op dat moment aanwezig is. Het resulteert in onrust en irritatie.
Met een bedrijfskundige en logistieke achtergrond benadrukt Santegoeds het belang van een balans tussen vraag en aanbod. De zorgvraag neemt toe en het aanbod neemt af. Dat (zorg)technologie een belangrijke bijdrage kan leveren aan het herstel van die balans leidt geen twijfel. De vraag is hoe (zorg)technologie kan bijdragen aan de zorg voor ouderen in de context van een krapper wordende arbeidsmarkt en een toenemende, complexere zorgvraag.
Door een goed gesprek met alle betrokkenen te combineren met de analyse van gedragspatronen via kunstmatige intelligentie, wordt duidelijk wat de individuele cliënt echt nodig heeft aan zorg. Dat is de netto zorgvraag. Die netto zorg kan vervolgens verdeeld worden over (zorg)technologie, zorgprofessionals en andere zorg (sociaal netwerk). Een dergelijke benadering kan ook bijdragen aan een andere bekostiging van de ouderenzorg: een zorgzwaartepakket gebaseerd op die netto zorg van de individuele cliënt.
Nieuwe werkwijze
Met een consortium van bedrijven heeft Santegoeds (zorg)technologie geïntegreerd in het zorgaanbod van Vilente. Een slimme toiletbril (gewicht, hartslag, bloeddruk), een slimme camera, een tv met beeldbellen en andere technologie zijn geïntegreerd in een woning: het VilenteXperience lab. Urgente signalen gaan nog steeds naar de zorgprofessional. Overige signalen worden in een triagekamer geregi-
streerd, geanalyseerd en omgezet in actie. Zo wordt de oorzaak van een alarm zorgvuldig vastgesteld, zonder dat elk signaal automatisch tot een interventie leidt. Dit vraagt wel om een andere manier van werken. De adoptie daarvan door de zorgmedewerker is essentieel voor succes. Immers, onbekend maakt onbemind.
Om die adoptie te ondersteunen, maken zorgmedewerkers middels een serious game spelenderwijs kennis met de nieuwe (zorg)technologie in Marietje, de door &Happy7 op maat gemaakte escaperoom bij Vilente. Dit adoptieproces helpt zorgmedewerkers om vertrouwd te raken met technologie voordat deze daadwerkelijk wordt toegepast in de praktijk. Santegoeds: “De technologie draagt bij aan de eigen regie, zelfredzaamheid en veiligheid van de oudere. En we houden rekening met de haalbaarheid voor de medewerkers en de organisatie. Ook krijgen we feedback van de deelnemers die weer gebruikt wordt om werkwijze en technologie continue te verbeteren. Een win-win situatie. ”
Een innovatief ecosysteem van technologische partners en Vilente die de zorg van de toekomst willen vormgeven en realiseren: door deze andere manier van werken ontstaat de optimale balans tussen op de individuele mens gerichte zorg en het aanbod van zorg.
CV
Linda van der Leest was adviseur en trainer mensgerichte zorg bij Sevagram.
Hans Santegoeds is manager Zorgtechnologie, ICT & Innovatie bij Vilente.
René Luigies is Liaison Officer en programmadirecteur bij Games for Health.
